خدیجه، مروارید حجاز
وجود حضرت خدیجه برای پیامبر اسلام به قدری اهمیت داشت که پیامبر اکرم(ص) رحلت این بانوی بزرگ را مصیبتی عظیم خواند و سال رحلت حضرت خدیجه و حامی بزرگ دیگر خود یعنی حضرت ابوطالب را «عام الحزن» یعنی سال اندوه نامید.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)؛ آن‌چه در ادامه می‌خوانید گفت‌و‌گویی است با حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر ابراهیم قاسمی؛ مدیر نشریات دانشگاه ادیان و مذاهب و نویسنده کتاب «خدیجه، مروارید حجاز» که به مناسبت دهم ماه مبارک رمضان و سالگرد وفات حضرت خدیجه(س) انجام گرفته است.
چه خصلت‌ها و نشانه‌هایی در حضرت خدیجه(س) سبب شد همتای واقعی برای حضرت محمد(ص) باشد؟
– مطالعه تاریخ زندگى حضرت خدیجه(س) نشان مى‌دهد ایشان هم در دوران جاهلیت و هم پس از بعثت خاتم‌الانبیا(ص) داراى فضایل اخلاقى و کمالات معنوى بوده است. او در جامعه خود به عنوان یک الگوى زن برتر، تأثیر به‌سزایى در گسترش صفات نیک انسانى داشته است. سخاوت، کرامت، ایثار و فداکارى، عفت و پاکدامنى، دوراندیشى و درایت، توجه به مستمندان، عطوفت و مهربانى، صبر و استقامت، از جمله فضیلت‌هاى پسندیده این زن نمونه در تاریخ است. به همین جهت آن بانوى یگانه در میان زنان رسول خدا(ص) شرایط هم‌کفو بودن را احراز نمود و یک همتاى واقعى براى حضرت محمد(ص) بود. عدم ازدواج مجدد پیامبر اکرم(ص) در زمان حیات حضرت خدیجه کبرى(س) نشانگر جاذبه‌هاى معنوى و فضایل اخلاقى بى‌شمار در وجود آن حضرت(س) است، که بدون تردید برخوردارى از آن صفات، نقش مهم و اساسى در زندگى رسول خدا(ص) داشته است. از این رو پیامبر اکرم(ص) این بانوى تربیت یافته را از برترین زنان بهشتى شمرده و مى‌فرمایند: «بهترین زنان اهل بهشت عبارت‌اند از: خدیجه(س) دختر خویلد و فاطمه(س) دختر محمد(ص) و مریم دختر عمران و آسیه دختر مزاحم زن فرعون». (مناقب حضرت امیرالمؤمنین، محمد بن سلیمان کوفی، جلد ۲، صفحه ۱۸۶)
حضرت خدیجه(س) زمانى به رسالت رسول خدا(ص) ایمان آورده بود که پروردگار به رسولش فرمان داد رسالت خود را به صورت عمومى اعلام نماید. در این دوره، به‌ویژه سال‌هاى آغازین آن، حضرت خدیجه(س) و حضرت امیرالمؤمنین على(ع) به شدت تحت فشار قرار داشتند و گاه خطر کشته شدن پیامبر(ص) را نیز مشاهده می‌کردند.
از مصادیق مجاهدت حضرت خدیجه(س) مى‌توان به موضوع پذیرش اسلام در سال‌هاى جهل و گمراهى و نیز تقیه شدید در شرایط خوفناک و وحشتناک آن عصر اشاره کرد. میزان خطرات پذیرش اسلام در آن دوره به حدى بود که حضرت امام صادق(ع) فرمودند: «پیامبر خدا(ص) پنج سال در مکه به طور پنهانى مى‌زیستند؛ حضرت على(ع) و حضرت خدیجه(س) با ایشان بودند و اسلام خود را پنهان و به شدت تقیه می‌کردند». (کمال الدین ، ابن ماکولا ، صفحه ۱۹۷)
چرا ایشان ملقب به سیده نساء قریش بودند؟
– از بالاترین فضایل حضرت خدیجه کبرى(س) این است که از اندیشه بلند و فکر عمیق و بصیرت ژرف برخوردار بود؛ به‌ویژه عقل عملى او در اوج خود قرار داشت. این امر را مى‌توان از انتخاب پیامبر اکرم(ص) به عنوان شوهر آینده و شایسته خود از بین تمام خواستگاران ثروتمند و تاجر فهمید.
مدیریت قوى و درایت بى‌نظیر ایشان در تجارت، مقوله‌اى مهم است؛ امّا تابناک‌ترین صفحات زندگى او زمانى شکل مى‌گیرد که با وجود زیبایى ظاهر و برخوردارى از تمام صفات عالى، هرگز در جامعه فاسد آن روز خود را نباخت و به چنان درجه‌اى از کمال رسید که به وى لقب «طاهره» دادند. او از یارى فقرا روى برنمی‌تافت و خانه‌اش مأمن و پناهگاه بی‌سرپرستان و نیازمندان بود. کرم و سخاوت، دوراندیشى، درایت، عفت و پاکدامنى از وى بانویى پارسا ساخت و لقب «سیده نساء قریش» که در آن زمان به وى داده شد، از عمق نفوذ اجتماعى و نهایت احترام مردم به وى حکایت دارد.
مهم‌ترین ویژگی حضرت خدیجه(س) نسبت به پیامبر(ص) چه بود؟
– مهم‌ترین ویژگى حضرت خدیجه(س) نسبت به پیامبر(ص)، درک ارزش‌هاى واقعى او در برابر فریبندگی‌هاى ظاهرى و دنیوى بود. او معناى کمالات انسانى را به‌خوبى شناخت و چون توانست آن را فقط در وجود پیامبر اکرم(ص) بیابد، حاضر شد تمام شخصیت و دارایى خود را براى درک آن فدا کند. او در این راه افزون بر اموال خود از موقعیت اجتماعى‌اش نیز گذشت. حضرت خدیجه(س) براى درک این کمال واقعى، قالب‌هاى جاهلى را شکست و بهایى سنگین از جمله قطع رابطه با زنان قبیله، حتى تا زمان تولد حضرت فاطمه(س) را به جان خرید.
حضرت خدیجه(س) همان‌طور که اشاره شد، این نوع نگرش خود را هنگام ابراز تمایل به ازدواج، این‌گونه با پیامبر(ص) مطرح کرد: «اى پسرعمو! من به خاطر خویشاوندى، شرافت تو در بین مردم، امانت‌دارى، خوش‌خلقى و راستگویى‌ات به تو تمایل پیدا کردم». (تاریخ طبرى، محمد بن جریر طبری، جلد ۱، صفحه ۵۲۱).
حضرت خدیجه(س) چطور می‌تواند الگویی برای مادران و بالاتر از آن، برای همگان باشد؟
– بدون تردید، مادر به عنوان مؤثرترین عامل محیطى و وراثتى در پرورش و رشد شخصیت کودک نقش به‌سزایى دارد. حضرت خدیجه(س) افزون بر این‌که در قرآن به عنوان مادر روحانى تمام مؤمنان معرفى شده است، به عنوان مادرى شایسته و باایمان در دامن خویش حضرت فاطمه(س)، دخترى را که رهبرى اسلام پس از پیامبر اکرم(ص) و على(ع) از نسل او پدید آمده و ادامه خواهد یافت، تربیت نمود.
در همین راستا بیان فضایل حضرت خدیجه(س) می‌تواند براى تمام جامعه اسلامى راه‌گشا باشد و الگوىی کامل براى جامعه ایمانى قرار گیرد؛ زیرا به گواه پیامبر اکرم(ص)، حضرت خدیجه(س) از کامل‌ترین زنان و بهترین الگوهایى است که فضایل و مقامات او به حد کمال رسید.
روش‌های تکریم شوهر و همسرداری حضرت خدیجه(س) چگونه بود؟
– حضرت خدیجه(س) در ترویج آیین شوهردارى اسلامى و رعایت حقوق همسر، نهایت تلاش را به عمل می آورد. ایشان با شیوه‌هاى مختلف فضاى خانواده را آرام نگاه می‌داشت و امنیت روحى و روانى را براى شوهر و فرزندان برقرار و زمینه را براى رشد فضایل اخلاقى فراهم می‌آورد.
حضرت خدیجه(س) خدمات زیادى را در خانه پیامبر اکرم(ص) انجام داد، از این رو به طور طبیعى مى‌توانست انتظارات و توقعاتى را نیز از پیامبر داشته باشد، اما او هیچ‌گاه خواسته‌هاى شخصى خویش را به صورت مستقیم بیان نمى‌کرد؛ بلکه سعى می‌کرد آن‌ها را به عنوان یک پیشنهاد و در کمال ادب و احترام مطرح نماید.
او پیامبر(ص) و مشکلات آن حضرت را آگاهانه درک می‌کرد و بدین جهت در پیشرفت اهداف آن حضرت تلاش و سخنانش را تصدیق می‌کرد و او را از تمام غم‌ها و غصه‌ها می‌رهانید.
دلیل نام‌گذاری «عام الحزن» چه بود؟
– دهم ماه مبارک رمضان یادآور داغ جان‌سوز و حادثه جانکاهى است که عصاره هستى، خاتم و افضل پیامبران را به سوگ نشاند. در سال دهم بعثت، بانوى بزرگ اسلام پس از ۲۵ سال همراهى و فداکارى در راه پیامبر(ص)، با کوله‌بارى از رنج‌ها، فداکاری‌ها، گذشت و ایثارها، در ۶۵ سالگى چشم از جهان فروبست و شوهرش حضرت محمد(ص) را در میان دشمنان، در فراق جان‌سوزى تنها گذاشت. این حادثه دردناک پس از سه روز از وفات ابوطالب(ع)، حامى دلسوز و فداکار پیامبر(ص) اتفاق افتاد و آن‌چنان حضرت ختمى‌مرتبت را متأثر و محزون ساخت که آن سال (دهم بعثت) را «عام‌الحزن» سال غصه و غم نام‌گذارى نمود و در میان اندوه فراوان، حضرت خدیجه(س) را در محلى به نام «حجون» (قبرستان ابوطالب فعلى) به خاک سپرد.