آشنایی با آسیب‌هایی که مهدویت در حوزه کتاب با آنها مواجه است!

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، به مناسبت فرا رسیدن سی و یکمین هفته کتاب جمهوری اسلامی و به منظور بررسی کیفیت کتاب های مهدوی و نقش این کتاب ها و خوانش آنها در ساخت تمدن نوین اسلامی، با حجت الاسلام امیرمحسن عرفان، استاد دانشگاه معارف قم و مولف «رسانه و مهدویت؛ بازنمایی الگوی مطلوب رسانه در عرصه اندیشه مهدویت» گفتگو کرده ایم که در ادامه می آید:

کتاب مهدوی کارآمد باشد

حجت الاسلام عرفان با بیان اینکه یکی از مهمترین الزامات نگارش کتاب در عرصه اندیشه مهدویت مقوله کارآمدی پژوهش ها است، اظهار کرد: متاسفانه پژوهش ها و کتاب ها در حوزه مهدویت در برخی موارد نشاندهنده نیازسنجی راهبردی در عرصه مهدویت پژوهی نیست و این کارآمدی عملی پژوهش ها را کاهش می دهد و مهمترین نیازها در این زمینه به درستی دیده نمی شود.

به نیاز نسل جوان توجه نمی شود!

عضو هیئت علمی دانشگاه معارف قم ادامه داد: برخی از مهمترین آسیب های این عرصه به این موارد بازمی گردد که اگر به حداقل برسد، مکتوبات مهدوی ارتقای کیفی پیدا می کند؛ از مهمترین آسیب های این زمینه عدم اولویت شناسیِ مسئله ای است، برخی مولفان اولویت های درجه‌چندم به بعد را مورد توجه، پژوهش و نگارش قرار می دهند و اینچنین اولویت های مهم پژوهشی به حاشیه می رود در حالی که در نوشتن از مهدویت باید نیازهای نسل جوان را مدنظر داشت و به آنها پاسخ داد.

وی ادامه داد: آسیب دوم فقدان رویکرد بینارشته ای است در پیوند آموزه مهدویت با اقتصاد، سیاست، روانشناسی، هنر و تمدن نیازمند نگارش های فاخر هستیم باید در این زمینه آفرینش‌ای رخ دهد که مکتوبات مهدوی عمق کیفی بیابد و تک رویکردی نمی توان عمل کرد فقدان رویکرد بینارشته ای یعنی بروز آسیب یکسونگری در مکتوبات مهدوی!

ما به رُمان های مهدوی نیاز داریم

عرفان در ادامه بیان کرد: علاوه بر این، بعضاً اتصالات زمانی مکانی را در نظر نمی گیریم اقتضائات زمانی ما تحولی را در قالب نگارش و رویکرد نگارش و محتوای نگارش کتاب می طلبد که باید به آنها توجه شود؛ متأسفانه به سمت و سوی تولیدات فاخر در عرصه رُمان با رویکرد مهدوی نرفته ایم در حالی که نسل جوان، خواه ناخواه بسیاری پیام های دینی فرهنگی را در اغلب از رمان می گیرد اما رُمان های مهدوی مورد توجه نیستند.

این پژوهشگر و مولف آثار مهدوی فقدان چشم مسئله‌یاب را دیگر آسیب حوزه کتاب مهدوی برشمرد و گفت: برخی عناوین پژوهش ها و کتاب ها مسئله نما هستند و به مسائل واقعی نمی پردازند؛ پرداختن به مسئله نماها باعث می شود مهمترین مسائل کیفی از چشم ما دور بماند و عنصر کارآمدی را توجه نکنیم. درنهایت برای آنکه به کتاب مناسب در عرصه معارف مهدوی برسیم نیازمند مراکز پژوهشی علمی در عرصه مهدویت هستیم به ویژه آنکه فقدان هم‌افزایی علمی و دانشی بین مراکز علمی در عرصه مهدویت بشدت به چشم می آید.

این استاد دانشگاه پرداخت جزیره ای و پراکنده را دیگر آسیب نوشتن کتاب در حوزه مهدویت برشمرد و بیان کرد: نیاز است بین مراکز علمی مهدوی که رسالت پژوهشی در این عرصه دارند، هم افزایی ایجاد شود. علاوه بر این، باید کتاب ها، مقالات و پژوهش های مهدوی شناسانده شود؛ باید اذعان کرد با انبوهی از پایان نامه ها و پژوهش های ناشناخته مهدوی برای جامعه مواجه هستیم.

وی تأکید کرد: همچنین، معتقدیم مکتوبات مهدوی نیازمند الگوی برنامه ریزی هستند یعنی نیازمند برنامه ای هستیم که طی آن متغیرهای مختلف شناسایی و روابط بین این متغیرها بررسی و عوامل پیش‌کِشنده مهدویت توسط این الگوها انجام شود. علاوه بر این، باید اهداف پژوهشی و نگارشی به صورت کمّی و کیفی بررسی و زمینه های موجود نسبت به اهداف بسیج شود.

معمولاً نیازسنجی نمی کنیم!

عرفان در ادامه بیان کرد: اگر ما الگوی برنامه ریزی در عرصه مکتوبات مهدوی نداشته باشیم امکان مدیریت نگارش ها و پژوهش ها در عرصه مهدویت مهیا نمی شود؛ این برنامه ریزی یکی از مهمترین عناصر نیازسنجی است باید بدانیم مهمترین نیاز در مخاطب اعم از جوان، دانشجو و … در مطالعات مهدوی چیست تا در قالب یک کتاب و پژوهش به آنها پاسخ دهیم. اینجا است که ضرورت نیازسنجی خود را نشان می دهد امری که متأسفانه کمتر به آن توجه کرده ایم.

این پژوهشگر در پاسخ به این سوال که چطور می توان مطالعه مهدوی را عمومی کرد، گفت: در رصد برخی از بهترین کتاب ها، سالانه کتاب های پژوهشی در عرصه معارف مهدوی قرار می گیرند که اغلب مخاطب خاص دارند و به کار عموم نمی آید؛ به عبارت دیگر ما دچار ضعف پردازش محتوا در کتاب های عمومی برای کودک، نوجوان و جوان هستیم ضعفی که باید برطرف و جبران شود.

حجت الاسلام عرفان تأکید کرد: در تبیین معارف مهدویت نباید صرفاً به یک دانش خاص توجه شود بلکه باید از سایر علوم در تبیین این آموزه غافل نشویم؛ کسی که سال ها در عرصه مطالعات کلامی به آموزه مهدویت می نگرد در تحلیل مسائل با این رویکرد آنها را تحلیل می کند و از تحلیل های رایج یا بی خبر است یا منکر می شود! رویکرد صرفاً حدیثی به مهدویت داشتن باعث می شود منکر تحلیل های علمی دیگر شویم. از این رو، اگر می خواهیم ابعاد گوناگون آموزه مهدویت را مورد تأمل قرار دهیم باید نگاه متکثر و دارای ابعاد متعدد را به کار ببریم.

راه انگیزه‌بخشی به مولفان برای نوشتن از مهدویت

وی در ادامه درباره راه های ایجاد انگیزه در مولفان برای نوشتن از مهدویت، بیان کرد: در این باره به راهبردهایی در سه مرحله قبل از نوشتن، حین نوشتن و بعد از نگارش نیاز داریم؛ ایجاد انگیزه برای تألیف معارف مهدوی زمینه سازی امکانات مادی و غیرمادی برای تألیف قبل از نگارش باید مدنظر باشد؛ در حین نگارش رصد کیفی مکتوبات مهدوی پاسخگویی به مهمترین نیاز مخاطب در عرصه معارف مهدویت و پردازش آگاهانه و هوشیارانه مهدویت باید مدنظر باشد و در مرحله بعد از نگارش بازپیراییِ متن مهدوی، شناخت عناصر زیباشناختی و توزیع کیفی و کمّی کتاب های مهدوی بسیار اهمیت دارد.

عرفان افزود: اساساً از حیث دسترسی به مکتوبات مهدوی جامعه ما ‌هم‌تراز نیست در برخی شهرها مثل تهران، قم و اصفهان به مکتوبات مهدوی دسترسی بهتر است اما در دیگر شهرها این قسم مکتوبات عرضه نمی شود لذا بسیاری از مخاطبان غافل از مهمترین آثار این عرصه هستند.

رهاورد خوانش تمدنی در نوشتن از مهدویت

این استاد حوزه و دانشگاه درباره خوانش تمدنی که باید از کتاب های مهدوی داشت، تصریح کرد: خوانش تمدنی از آموزه مهدویت در اثربخشی مهدویت پژوهشی، مهدویت نگاری و مهدیت نگری است و در یک سطح بنیادین و کاربردی خود را نمایش می دهد و در این سطح منجر به گسترش نظریه ها و رهیافت های جدید در عرصه مطالعات مهدوی می شود.

وی تأکید کرد: باید توجه داشت برخی از مکتوبات مهدوی دارای رویکرد جزء نگر و خوانش های حداقلی و سطحی هستند کشف خلاء های موجود در تبیین معارف مهدوی، برونداد رویکرد تمدنی به این عرصه است. در سطح کاربردی خوانش تمدنی در مهدویت نگاری و مهدویت نگری سبب تغییر و اصلاح رویکرد آسیب زا در نگارش های مهدوی شده و باعث می شود از زیر آوار کلیشه ها خارج شویم و خلاقیت را در نگارش های مهدوی به کار ببریم.

عرفان اضافه کرد: تعمیق روی‌آوردِ آینده نگرانه در سطح کاربردی نیز از آورده های خوانش تمدنی از آموزه مهدویت در عرصه کتاب است این خوانش در نگارش کتب مهدوی چهار مطالبه را فراروی مراکز علمی، آموزشی و پژوهشی قرار می دهد؛ نخست مهدویت نگاری ها باید دارای عمیق ترین تأثیر بر جامعه هدف باشد، دوم جوابگوی فوری ترین خلل علمی در این زمینه، سوم پاسخگوی مبرم ترین نیاز جامعه و چهارم مبتنی بر تحقیقات غنی باشد.

وی با بیان اینکه این روی‌آورد از مهدویت، عالمانه و منبع پیام مستند و مستدل است و به فهمِ عمیق آموزه مهدویت می انجامد، خاطرنشان کرد: با وجود برخی مراکز علمی پژوهشی در عرصه مهدویت، پژوهش ها و مکتوبات غنی و کیفی تألیف شده است اما کماکان به دلیل فاصله میان تدابیر و تأثیرها سبب شده در برخی ساحات از وضعیت مطلوب عقب باشیم؛ لذا مقوله مدیریت نگارش و پژوهش برای کاهش فاصله وضع موجود بشدت حائز اهمیت است.