معرفی مسجد جامع فرومد

ردنا (ادیان نیوز) – فرومد، روستایی است نشسته بر کرانه‌ی کویر که نام آن را در پسوند نام شاعرِ شهیرِ هم‌عصرِ سربداران، ابن یمین فریومدی، بسیار شنیده‌ایم. در بدو ورود به روستا آرامگاه هموست که جلب نظر می‌کند اما مقصد ما برای ادیانگردی کمی آن‌سوتر از ابن‌یمن است: مسجد جامع فرومد.

ادیانگرد، نام مستعاری است که چند سال اخیر برای خود انتخاب کرده‌ام، تا اولاً سهم گردشگری دینی را در سفرهای شخصی خود پررنگ‌تر کنم و ثانیاً به ترویج آن میان هم‌وطنان (و شاید روزی هم‌نوعان) خود بپردازم. چرا که اعتقاد راسخ دارم رفتن و دیدن و آشنا شدن مقدمه‌ی صلح است، که معرفت ماحصلی گرانبهاتر از عشق ندارد و کیست که عاشق هم‌نوع خود شود و همچنان با او سرجنگ داشته باشد. به این امید و با این آرزو، هربار که جایی برای معرفی جاذبه‌های ادیانگردی بیابم کوتاهی نمی‌کنم و به امید خدا ازین پس در این ستون، در خدمت شما هستم.

بازگردیم به فرومد. از گردِ راه رسیده، در جانب چپ جاده ابن یمین را زیارت کردیم. بعد از آن همان خیابان را ادامه می‌دهیم و بعد از کمتر از پانصد گام می‌رسیم به مسجد جامع فرومد. بعید نیست درب بسته و مسجد به ظاهر تعطیل باشد (هر دو باری که ما رفتیم اینگونه بود) اما ناامید نشوید. از همسایه‌ها سراغ متولی را بگیرید و شک نکنید که بعد از اولین تماس و در کمترین زمان، متولیِ خوش خلق و میهمان‌نوازِ مسجد جامع در محل حاضر و درب را به روی شما می‌گشاید.

اما تا رسیدنِ ایشان می‌توانید با نزدیکترین همسایه‌ی مسجد (شاید همانی که از او خواسته‌اید با آقای متولی تماس بگیرد) گپی بزنید و او از خاطراتش برای شما بگوید. از روزی که «یه خارجی از راه رسید که با خود نقشه‌ای داشت که اهل محل فکر کردن نقشه گنجه» اما او چند روز بعد در گوشه‌ای از مسجد که مشغول کندوکاو بود به محرابی می‌رسد که ارزشی کمتر از گنج ندارد. محرابی با فاصله بسیار کم از محراب اول، کمی ساده‌تر اما با همان قدمت و با همان سبکِ گچبری. همسایه نازنین با هیجان بسیار بعد از برشمردن چند احتمال، به شما می‌گوید که هنوز مشخص نیست چرا این مسجد دو محراب داشته!

این مسجد تاریخی در تاریخ ۲۰ خرداد ۱۳۲۱ با شمارهٔ ثبت ۳۴۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و گرچه با دیدن گچبری‌های جذاب آن اولین حدس بیننده برای قدمت آن، دوره ایلخانی است، اما باستان‌شناسان قدمت این بنا را بسیار قدیم‌تر (هم دوره خوارزمشاهیان) می‌دانند و برخی از آن هم پیش‌تر رفته معتقدند بنای اولیه، آتشکده‌ای بوده که بعد از ورود اسلام به مسجد تغییر کاربری داده شده است.

این بنا در مساحتی حدود ۸۲۰ متر مربع به سبک معماری خراسانی ساخته شده و متشکل از دو ایوان شمالی و جنوبی بسیار عظیم و با ابهت است. چنانکه بیننده در ابتدای امر از خود می‌پرسد حیاط به این کوچکی چه نیازی به این ایوان‌های مرتفع داشته است؟ اما بعد از یافتن اندکی آرام و قرار، نشستن در گوشه‌ای و خیره شدن به بلندای قامتِ ایوان و به غلیان آمدنِ حسِ عبودیت، و در پی آن: احساس کوچکی در برابر بارگاهی عظیم… آن‌گاه است که جواب سؤال خود را می‌یابیم.

روستای فرومد در منتهی الیه شرقی شهرستان میامی، در مسیر میامی به سبزوار واقع است. میامی امروزه، شرقی‌ترین شهرستان استان سمنان در مسیر تهران به مشهد است که از شمال به استان‌های گلستان و خراسان شمالی، از شرق به استان خراسان رضوی و از غرب به شهرستان شاهرود ارتباط دارد. اما بد نیست بدانیم که در سال‌های نه چندان دور فرومد، بخشی از خراسان بزرگ بوده و در تاریخ ربط وثیقی با سبزوار و سربداران داشته است.

حالا که صحبت از سربداران شد و شما نیز همراه من تا اینجا آمده‌اید، پیشنهاد می‌کنم به آرامگاه شیخ حسن جوری (از رهبران نهضت سربداران) در فیروزآبادِ فرومد نیز سری بزنید. بعد از گذشتن از پستی و بلندی‌های بسیار بر تپه کوتاهی چهاردیواری ساده‌ای خواهید یافت با طاق مدور کوچکی و سنگِ غالباً شکسته‌ای بر گوری که شیخ حسن جوری سالهاست در آن خفته است.

نویسنده و عکاس: طیبه مالکی، کارشناس ارشد ادیان و عرفان