جزای اعمال انسان چگونه است

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، دوره مجازی آموزش سبک زندگی و تفسیر قرآن کریم، به همت حجت‌الاسلام‌ والمسلمین عبدالامیر سلطانی به بیان نکات تفسیری و سبک زندگی آیات قرآن به ترتیب صفحات قرآن می‌پردازد. آنچه در ادامه می‌خوانید نکات سبک زندگی و تفسیری صفحه سی‌ و چهارم قرآن کریم است:

«وَ مَنْ یَرْتَدِدْ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَیَمُتْ وَ هُوَ کافِرٌ فَأُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَهِ وَ أُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ» (بقره، ۲۱۷)

تفسیر

«حبط» در اصل به معنى این است که چهار پایى آن قدر بخورد که شکمش باد کند و چون این حالت سبب فساد غذا و بى اثر بودن آن مى‏‌شود. این واژه به معنى باطل و بى خاصیت شدن به کار مى‌‏رود. اما «اِحباط» در اصطلاح متکلمان و علمای عقاید عبارت از این است که ثواب اعمال پیشین بر اثر گناهان از بین برود. این اصطلاح، نقطه مقابل تکفیر است که به معنى از بین رفتن کیفر و آثار گناهان پیشین به خاطر اعمال نیک آینده است.(۱)

اعمال انسان داراى آثار گوناگونى است که به‌طور خلاصه به آنها اشاره مى‌‏شود:

۱. برخى از گناهان سبب مى‏‌شود که تمام کارهاى نیک آدمى در دنیا و آخرت بى‌‏ثمر شود، مانند ارتداد (بازگشت از ایمان به کفر)؛ چنان‏که در آیه مورد بحث به آن تصریح شده است، مانند کفر، چنان‏که خداوند فرموده است: «کسانى که به آیات خدا کفر مى‌‏ورزند … آنان کسانى‏‌اند که اعمالشان در دنیا و آخرت تباه مى‌شود.» (آل‌‏عمران، ۲۲). گاه نیز برخى از اعمال پسندیده باعث از بین رفتن همه گناهان در دنیا و آخرت مى‏‌شود، مانند توبه به درگاه خدا و تسلیم شدن در برابر او؛ چنان‏که خداوند فرموده است: «از رحمت خدا ناامید نشوید، زیرا خداوند همه گناهان را مى‏‌آمرزد. به یقین او بسیار آمرزنده و مهربان است. و پیش از آن‏که عذاب آخرت بر شما در رسد و [از سوى هیچ‌‏کس‏] یارى نشوید، به پروردگارتان بازگردید و توبه کنید و تسلیم او شوید» (زُمَر، ۵۳ و ۵۴).

۲. برخى از نافرمانى‌‏ها سبب مى‏‌شود که بخشى از کارهاى پسندیده انسان تباه شود؛ خداوند فرموده است: «با آواى بلند، آن‏‌گونه که با یکدیگر سخن مى‏‌گویید، با او (پیامبر) سخن مگویید، مبادا اعمالتان تباه شود و خود درنیابید» (حُجُرات، ۲). باطل ساختن اعمال در این دسته و دسته نخست اِحباط نامیده مى‌‏شود. گاه نیز بعضى از کارهاى پسندیده مانند نماز باعث زدوده شدن برخى گناهان مى‌‏شود، خداوند فرموده است: «در دو طرف روز و نیز ساعاتى از آغاز شب نماز را برپا دار، زیرا نیکى‌‏ها بدى‌‏ها را مى‌‏زداید» (هود، ۱۱۴)، و مانند پرهیز از گناهان کبیره که آمرزش گناهان صغیره را در پى دارد (نِساء، ۳۱).

۳. برخى از گناهان هم موجب مى‏‌شود که کارهاى پسندیده آدمى به دیگرى منتقل شود. در سوره مائده، آیه ۲۹ از قول هابیل در خطابش به قابیل مى‏‌خوانیم: «همانا من مى‌‏خواهم تو با گناه من و گناه خودت بازگردى». براساس روایاتى که از پیامبر(ص) و امامان اهل‏‌بیت(ع) رسیده است، غیبت و تهمت چنین اثرى دارند.

۴. برخى از گناهان نیز مشابه گناه دیگران و نه عین آنها را به آدمى منتقل مى‌‏کند. در سوره نَحل آیه ۲۵ آمده است: «تا سرانجام روز قیامت بار گناهان خود را به طور کامل، و نیز [همانند] بخشى از بار گناهان کسانى را که به نادانى به گمراهى افکنده‌‏اند بر دوش گیرند». برخى از اطاعت‏‌ها نیز این‏‌گونه‌‏اند که مشابه ثواب دیگران را به انسان منتقل مى‌‏کند. خداوند در سوره یس آیه ۱۲ فرموده است: «ماییم که مردگان را حیات مى‏‌بخشیم و آنچه پیش فرستاده‏‌اند و نیز آثارشان را ثبت مى‏‌کنیم». یکى از مصادیق «آثار» ثواب‌‏هایى است که نسل‏‌هاى بعد به دنبال سنت پسندیده‏‌اى که پیشینیان برجاى نهاده‌‏اند، فراهم مى‌‏کنند. آیه شریفه بیانگر این نکته است که مشابه آن ثواب‏‌ها براى کسانى که آن سنت پسندیده را بر جاى نهاده‌‏اند ثبت مى‌‏شود.

۵. برخى از گناهان عذابى مضاعف دارند (احزاب، ۳۰)؛ چنان‏که برخى از کارهاى پسندیده نیز مانند انفاق، پاداشى چند برابر دارند. در سوره بَقَرَه آیه ۲۶۱ مى‌‏خوانیم: «حکایت کسانى که اموال خود را در راه خدا انفاق مى‏‌کنند همچون حکایت دانه‌‏اى است که هفت خوشه برویاند که در هر خوشه صد دانه باشد».

۶. بعضى از کارهاى نیک سبب مى‏‌شود که بدى‌‏ها و گناهان انسان به نیکى و ثواب مبدل شود؛ خداوند فرموده است: «مگر کسانى که توبه کنند و ایمان بیاورند و کار شایسته کنند، اینانند که خداوند بدى‌‏هایشان را به نیکى‌‏ها تبدیل مى‌‏کند.» (فُرقان، ۷۰)

۷. برخى از کارهاى نیک هم سبب مى‏‌شود که مانند آنها به دیگرى نیز عطا شود. در آیه ۲۱ سوره طور آمده است: «و کسانى که ایمان آورده و فرزندانشان در ایمان از آنان پیروى کرده‏‌اند، فرزندانشان را به آنان ملحق‏ مى‏‌کنیم»؛ یعنى هر چند ایمان و عمل فرزندانشان در درجه‌‏اى پایین‌‏تر باشد، ما ایمان و عمل پدرانشان را به آنان عطا مى‏‌کنیم بدون آن‏که از عمل آنان کاسته شود. چنان‏که برخى از گناهان نیز این ‏گونه‌‏اند، مانند ستم کردن در حق یتیمان که سبب مى‌‏شود دیگران در حق یتیمان کسى که بر دیگران ستم روا داشته است ستم کنند (نِساء، ۹).(۲)

منابع:

۱. مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج‏۲، ص: ۱۱۳.

۲. ترجمه قرآن براساس المیزان همراه با خلاصه تفسیر المیزان ؛ ص۳۴.