قرآن را نباید بر مبنای تجدد تفسیر کنیم/ دلیل استفاده سیدحسین نصر از تفسیر المیزان چیست؟

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، تاکنون سه جلد از «تفسیر معاصرانه قرآن» توسط سیدحسین نصر که از چهره‌های سنت‌گرای دینی محسوب می‌شود و گروهی از همکارانش منتشر شده است.

مترجم اثر؛ انشاالله رحمتی بر جلد اول و سوم، مقدمه مفصل و خواندنی نوشته است. رحمتی قبل از این هم آثار گلشن حقیقت و عرفت و معنویت از آثار سیدحسین نصر را ترجمه کرده بود.

انشاءالله رحمتی، استاد دانشگاه آزاد اسلامی و مترجم تفسیر معاصرانه قرآن کریم در گفت‌وگویی که شب گذشته ۲۵ آبان، از صفحه دین آنلاین پخش شد، توضیحاتی درباره این اثر ارائه داد.

رحمتی در ابتدای سخنان خود گفت: سیدحسین نصر قبلا آثاری در زمینه تورات و انجیل انجام داده بود و از او خواستند تا در زمینه قرآن هم کار کند که نام آن را (the estudy quran) گذاشته‌اند.

وی ادامه داد: نکته‌ای که کمتر توضیح داده شده و ابهام هم ایجاد کرده این است که نام مؤلف اثر در این کتاب نیامده و فقط نام سرویراستار و ویراستاران آمده است؛ این کتاب محصول تلاش یک گروه علمی شامل؛ بگلی، لومبارد، دکاکه و محمد رستو، است که برخی سور قرآن را ترجمه و برخی را تفسیر کرده‌اند و نصر هم سرویراستار اثر است.

رحمتی بیان کرد: ما وقتی در ترجمه کتاب نوشتیم که این اثر زیر نظر نصر تولید شده وی معترض شد، به همین دلیل گویا این کتاب، ۵ بار ویرایش شده چون خود سیدحسین نصر هم از ویراستاران آن است. وقتی متن انگلیسی را می‌خوانیم این احساس را نداریم که هر کدام از بخش‌ها را یک نفر نوشته زیرا یکپارچگی در آن وجود دارد.

استفاده از ۴۰ تفسیر
استاد دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه بیش از ۴۰ تفسیر مبنای خلق این اثر بوده است، گفت: غالبا این منابع به زبان عربی و معدودی به فارسی مانند ابوالفتوح رازی و کشف الاسرار میبدی هستند و از طرفی منابع روایی، فقهی، کلامی و … لازم بود لذا برای یک‎دست شدن کار و مشکلاتی که در کار گروهی هست ترجیح دادم خودم این کار را انجام دهم؛ البته استاد ملکیان کار بنده را ویراست کردند و بر ترجمه بنده نظارت و اشراف داشتند و خطاهای بنده را متذکر شدند.

رحمتی اضافه کرد: متن فارسی تفاوت‌هایی با متن انگلیسی دارد زیرا در متن اصلی، فقط ترجمه آیات و روایات بدون متن عربی آن آمده ولی ما به ترجمه اکتفا نکرده و آیات و روایات را یافتیم و متن عربی را همراه با ترجمه فارسی آوردیم. این کتاب برای فضای انگلیسی‌زبانان نوشته شده است ولی وقتی به فارسی منتشر شد نیاز بود که برخی موارد تکمیل شود به گونه‌ای که نظم و نگاه خاص کتاب حفظ شود. البته در مواردی که متن ابهامات و نارسایی‌هایی داشته برای کمک به خواننده، تکمیل شده است.

مترجم کتاب تفسیر معاصرانه قرآن کریم گفت: در این اثر نگاه سنت‌گرایان منعکس شده است البته سنتی که متناسب با دوره معاصر حرکت می‌کند و از همین‌جا راه خود را از تجدد جدا کرده است؛ سنت‌گرایان نشان داده‌اند می‌توان معاصر بود و در فضای تجدد تنفس کرد ولی متجدد نبود. به این معنا که آیا هر چیزی که در دنیای متجدد چیره شده حق هم هست یا اینکه ما عقل و ادراک و فهم داریم و اگر خطاهای تجدد را دیدیم باید آن را گوشزد کنیم بدون اینکه در برابر آن بایستیم بلکه باید مخاطب را اقناع کنیم

وی در ادامه افزود: دوران مدرن چیرگی خاصی بر زندگی بشر دارد و این واقعیت غیرقابل انکار است و سنت‌گرایان هم این واقعیت را می‌دانند ولی آیا این واقعیت، حقیقت هم دارد، اگر این واقعیت، حقیقت دارد باید تابع آن باشیم ولی اگر منطبق بر حقیقت نباشد باید خطاها و اغلاط آن را اصلاح کنیم؛ مثلا تکثرگرایی، واقعیت دنیای امروز است یعنی معتقدند نسبت ادیان با حقیقت یکسان است و هر کدام به یک اندازه از حقیقت بهره دارند. بنابراین برخی تجددگرایان معتقدند چون نظریه غالب پلورالیزم دینی است پس وقتی نظریه قرآن را می‌خواهیم بیان کنیم باید بر این مبنا باشد ولی سنت‌گرایان معتقدند که ما نباید حقیقت را در قالب معرفت‌شناسی کانتی بسنجیم؛ یعنی پلورالیزم دینی، حقیقت نیست.

تجمیع سنت و مدرنیته
رحمتی با بیان اینکه پلورالیزم دینی یکی از موضوعات جدی امروز است، اظهار کرد: بسیاری از مباحث در تفسیر مطرح است که اگر این نگاه معاصرانه را نداشته باشیم یا باید همان مطالب و ادبیات گذشته را به کار ببریم یا اینکه با نگاه جدید حقیقت را بیان کنیم، این کتاب نسبت به مسائل بشر امروز حساس است ولی تلاش کرده پاسخ به این نیاز را از دل سنت بیرون بیاورد.

وی افزود: بر این اساس ما متون آسمانی را نمی‌توانیم بر مبنای تجدد تفسیر کنیم مگر اینکه از آن قداست‌‍‌زدایی کرده و تبدیل به متون بشری کنیم ولی سنت‌گرایان ضمن توجه به مسائل بشر متجدد قداست‌زدایی را بر نمی‌تابند.

مترجم تفسیر معاصرانه قرآن در پاسخ به این پرسش که مراوده سیدحسین نصر با علامه طباطبایی آیا تاثیری بر نگارش این اثر داشته است؟ تصریح کرد: تنها تفسیر قرن بیستمی که نصر به آن ارجاع داده تفسیر المیزن است و این انتخاب هوشمندانه است با اینکه در قرن بیستم تفاسیر دیگری هم وجود دارد، انتخاب هوشمندانه از این جهت که علامه توجه داشته است که دنیای مدرن یک واقعیت هست ولی حقیقت نیست، در صورتی که تفاسیر دیگر به این نکته کمتر توجه داشته‌اند به همین دلیل تفاسیر علم‌زده از قرآن در قرن بیستم را شاهدیم و این در حالی است که نتایج علم جدید با اینکه خیلی کارآمد و موفق و یاری‌گر بشر بوده است ولی نمی‌توان آن را حقیقت دانست.

چرا از المیزان استفاده شده است؟
رحمتی تصریح کرد: برخی چون علم را مطلق‌ دانسته‌اند در تفسیر گفته‌اند آراء قرآن منطبق بر نظریات جدید علوم است و سراغ تفسیر علمی رفته‌اند ولی وقتی آن نظریه به تاریخ سپرده می‌شود، تکلیف چیست؟ غالب مفسران قرن بیستم به این نکته توجه نداشتند که علم جدید، حقیقت نیست ولی علامه طباطبایی در دام این موضوع نیفتاد. تفاسیری بودند که قرآن را مارکسیستی فهمیدند ولی امروز از مارکسیسم خبری نیست و امروز هم ممکن است لیبرالیستی بفهمند ولی معلوم نیست آینده لیبرالیسم چیست. چه علم و چه فلسفه مدرن نمی‌تواند مبنای فهم قرآن قرار بگیرد. از طرف دیگر علامه طباطبایی به سؤالات انسان امروز توجه دارد.

این استاد دانشگاه آزاد اضافه کرد: اگر بخواهیم یک الگوی تفسیر معاصرانه را در بین تفاسیر نام ببریم بدون تردید المیزان است؛ البته علامه هم به خاطر شرایط زمانی و مکانی، وضعیت خاص خود را دارد زیرا او در غرب زندگی نکرده و مربوط به چند دهه قبل است و الهی‌دانان و فلاسفه معاصر را ندیده است ولی باز نزدیکترین تفسیر به تفسیر معاصرانه، المیزان است که نصر به همین دلیل از آن بهره برده و روش خود را بر این مبنا برگزیده است.

رحمتی بیان کرد: یکی از وجوه معاصرانه بودن این تفسیر که آن را از تفاسیر شیعه و سنی جدا می‌کند درک عمیق از وضعیت جهان اسلام و مسلمین در دنیای امروز است، بخشی از این مسئله به خاطر مبانی فکری نویسندگان است و بخش دیگر به خاطر این است که مسلمین در غرب خیلی به هم نزدیک هستند و تمایزات شیعه و سنی به شکل جوامع اسلامی در بین آنان دیده نمی‌شود. ضمن اینکه اینها متوجه هستند که دامن زدن به اختلافات مذهبی چه بلاهایی بر سر مسلمین آورده است لذا یک مانع جدی بر سر راه جریانات افراط‌گرایی و اختلاف‌انگیز بین شیعه و سنی است.

مترجم تفسیر معاصرانه قرآن کریم گفت: بسیاری از مباحث اختلافی شیعه و سنی، جدلی است و واقعی نیست لذا این اثر از طرح این نوع مباحث پرهیز کرده است، به همین دلیل از طرح مباحث فضایل ائمه به خصوص امام علی(ع) پرهیز شده و یا وقتی بحث مباهله مطرح می‌شود این صحنه را براساس تفسیر فخر رازی به تصویر می‌کشد. البته وامدار بودن مسلمانان به اهل بیت(ع) به شکل معتدلی در این کتاب نمایان شده است و از اهانت به شخصیت‌های مورد احترام اهل سنت پرهیز شده است.

استقبال جهان اسلام از تفسیر جز عربستان
استاد دانشگاه آزاد اسلامی بیان کرد: وقتی این اثر منتشر شد همه جهان اسلام از آن استقبال کردند جز عربستان، زیرا می‌گفتند مؤلف این اثر یک ایرانی، شیعه و فیلسوف است و این دقیقا چند مؤلفه‌ای است که یک نگاه بنیادگرایانه می‌تواند با آن مخالف باشد در صورتی که این مؤلفه‌ها نقطه قوت است. در این اثر سهم ایرانیان در تفسیر هم به خوبی منعکس شده است.

وی با بیان اینکه عشق و عرفان در این تفسیر به خوبی وجود دارد، افزود: در حالی که این تفسیر، عرفانی است ولی اجازه صوفیانه شدن آن را نداده‌اند؛ بنابراین حتی از تفاسیر عرفانی مانند میبدی و کاشانی، سلمی و … استفاده شده است ولی سعی شده از این تفاسیر در مبحث عرفانی جهانشمول بهره برده شود.

رحمتی با اشاره به جلسات نقد این کتاب گفت: برخی نقدها بر این اثر، بیان جزئیاتی مانند نقد تفسیر سوره و آیه خاصی بود همچنین برخی توقع داشتند تا تفسیر نص بیشتر سنت‌گرایانه و متافیزیکی باشد که به نظر بنده این انتطار درست نیست زیرا سنت‌گرایان، باطن‌گرا نیستند و معتقد به جمع بین ظاهر و باطن هستند. نصر معتقد است ما نمی‌توانیم شریعت را نادیده بگیریم.