بهشت واقعیتی جدا از وجود افراد است؟

ردنا (ادیان‌نیوز)- نوشتاری از حجت الاسلام والمسلمین حمیدرضا شاکرین عضو هیات علمی گروه منطق فهم دین پژوهشگاه برگرفته از کتاب ارزشمند «زندگی در بهشت»

بهشت در عین اینکه تجسم عقاید حقه و کنشها و منش‌های صالح است واقعیتی عینی و خارجی است. برای روشن شدن این مطلب باید قدری دقیق‌تر در تعابیر اهل معرفت نگریست.

در تعابیر اهل معرفت گاهی چنین یافت می‏‌شود که بهشت در انسان مؤمن است، نه اینکه انسان در بهشت باشد؛ یا اینکه بهشت قائم به انسان صالح است، نه آنکه انسان نیازمند بهشت و وابسته به آن باشد و مانند آن.

معنای درست قیام بهشت به انسان و استقرار آن در او، این نیست که بهشت نظیر مفاهیم حصولی و صور ذهنی قائم به نفس انسان و ذهن اوست؛ زیرا مفاهیم و معانی فاقد واقعیت و اثری در خارج از ذهن عالم‌­اند.

در حالیکه حقیقت بهشت، موجود عینی و منشأ آثار فراوانی است. همچنین اینگونه نیست که بهشت، نظیر صورت‌های مثالی در رؤیا به مثال متصل انسان متکی است، نه مثال منفصل و برای دیگران قابل رؤیت نیست.

بنابراین اولاً، بهشت موجود خارجی است؛ ثانیاً، آثار فراوان عینی دارد؛ ثالثاً مورد مشاهده دیگران قرار می‏‌گیرد؛ لیکن زمام وجودی آن به اذن الهی در قلمرو اراده انسان مومن است به طوری که با اراده وی یافت می‌‏شود و دوام می‏‌یابد.

نظیر آنچه با اراده حضرت موسی(ع) یافت می‏‌شد و دوام می‌‏یافت، نیز مانند آنچه با اراده حضرت عیسای مسیح(ع)به اذن خدا خلق می‏‌شد و در قلمرو اختیار آن حضرت قرار داشت.

مرحوم امین الاسلام طبرسی(قده) نیز در ذیل آیه (عَیْناً یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللَّهِ یُفَجِّرُونَها تَفْجیراً) بر آن می‌­شود که نهرهای بهشتی بدون کندن زمین؛ بلکه بر اساس اراده مومن و آنچه اوترسیم می­کند، بدون هیچ رنج وتلاش دشواری جاری می‌­شود.[۱] بنابراین جریان چشمه‌‏های بهشت در قلمرو اراده بهشتیان است نه اینکه مانند این دنیا، انسان تابع چشمه باشد.[۲]

حضرت امام خمینی (قده) نیز در این باره می­‌نویسند:

بعضى از اهل معرفت روایت نمودند از رسول اکرم صلّى اللَّه علیه و آله راجع به اهل بهشت که ملکى مى‌‏آید پیش آنها؛ پس از آن که اذن ورود مى‏‌طلبد وارد مى‌‏شود و نام‌ه‏اى از جناب ربوبیّت به آنها مى‏‌دهد بعد از آن که از خداى تعالى به آنها سلام ابلاغ نماید. و در آن نامه است براى هر انسانى که مخاطب به آن است:

مِنَ الْحَىِّ القَیُّومِ الَّذى لا یَموُتُ الَى الْحَىِّ القَیُّومِ الَّذى لا یَمُوتُ. امّا بَعْدُ، فَانّى اقُولُ لِلشَّىْ‏ءِ کُنْ فَیَکُونُ. وَ قَدْ جَعَلْتُکَ تَقولُ لِلشَّىْ‏ءِ کُنْ فَیْکونُ. فقال صلى اللَّه علیه و آله: فلا یَقولُ احَدٌ مِنْ اهْلِ الجَنَّهِ لِلشَّىْ‏ءِ کُنْ الّا وَ یَکُون.[۳]

در عین حال ممکن است قیام بهشت به انسان، گونه­‌های دیگری نیز داشته باشد؛ اما به هر صورت این قیام به معنای نفی وجود و اثر خارجی و عینی آن نخواهد بود.

از طرف دیگر بر اساس حکمت متعالیه معاد حقیقی انسان همان نفس وی و ملکات و منشها و کنشهای اوست که توسط نفس به صورت عذاب و نقمت‌ها یا لذایذ و نعمتها تجسم می­‌یابند.

بنابراین بهشت و جهنم در درون انسان نهفته است، لکن حجاب های دنیوی مانع توجه به آن است، چنان‌که قرآن می فرماید: «لَقَدْ کُنْتَ فِی غَفْلَهٍ مِنْ هَذَا فَکَشَفْنَا عَنْکَ غِطَاءَکَ فَبَصَرُکَ الْیَوْم حدیدَ».[۴]

صاحب تفسیر بیان السعاده نیز در تبیین این مطلب می‏گوید: «نفس انسان از جنبه‏‌های حیوانی نمونه‌‏ای از دوزخ و انواع عذاب جهنّم است؛ اگر انسان واقعاً از خدا غایب و غافل باشد و از آخرت و ولایت منقطع گردد و ولایت را به طور کلی فراموش کند هم اکنون در دوزخ قرار گرفته و جهنّم بر او محیط است، و اگر از ولایت نبریده و به آن ایمان داشته باشد جهنّم بر او سرد و سلام خواهد بود و از انواع عذاب و آلام چیزی احساس نخواهد کرد»[۵]

[۱] طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۱۰، ۶۱۷.

[۲] آیه الله جوادی آملی، توحید در قرآن، ص ۱۵۳.

[۳] امام خمینی، آداب الصلوه، ص ۳۳، به نقل از: علم الیقین، ج ۲، ص ۱۰۶۱؛ نیز بنگرید: همو: شرح چهل حدیث، ص ۴۷.

[۴] سوره حدید، آیه ۲۲؛ به راستی از این ‏‏حال در غفلت بودى. و‏‏لى ما پرده از دیدگانت برداشتیم، پس امروز دیده­ات تیزبین شد.

[۵] بیان السعاده، ج ۳، ص ۲۱۰.