مراکز مالیۀ اسلامی در جهان کجا هستند؟

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، بر پایۀ گزارش ICD-Refinitiv International Finance Development Indicator (IFDI) در سال ۲۰۲۲، ارزش سرمایه‌های مالی اسلامی بر اساس مراکز مالیۀ اسلامی در جهان حدود ۴ تریلیون دلار است و تا سال ۲۰۲۶ به ۶ تریلیون دلار خواهد رسید.

فعالیت‌های بانکداری اسلامی حدود ۷۰ % از دارایی‌های مالی اسلامی در سال ۲۰۲۱ را تشکیل می‌دهند. دومین بخش بزرگ، صکوک (ابزارهای بازار بدهی منطبق با شریعت) است که ۱۸ % را به خود اختصاص می‌دهد و صندوق‌های اسلامی در رتبۀ سوم با حدود ۴ % قرار دارند.

دیگر نهادهای مالی اسلامی از جمله فناوری مالی (فین‌تک)، سرمایه‌گذاری، تأمین مالی و شرکت‌های لیزینگ و تأمین مالی خرد و نیز کارگزاران و معامله‌گران، ۴ % از دارایی‌های مالی اسلامی در جهان را در سال ۲۰۲۱ به خود اختصاص داده‌اند، درحالی‌که تکافل (بیمۀ اسلامی) با داشتن حدوداً ۲ % کمترین سهم را در سال ۲۰۲۱ دارد.

بسیاری از کشورها باتوجه‌به رشد بالای مالیۀ اسلامی می‌کوشند تا مرکزیت مالیۀ اسلامی در جهان به دست آورند. تا کنون موفق‌ترین مراکز مالیۀ اسلامی (بدون ترتیب خاصی) دبی، کوالالامپور، لندن، منامه و ریاض بوده اند. اما عوامل موفقیت این پنج مرکز چیست؟

دبی، امارات متحدۀ عربی
برخی دبی را قطب مالیۀ اسلامی در جهان می‌دانند. موقعیت راهبردی امارت که آفریقا، اروپا و آسیا را به هم متصل می‌کند، چارچوب قوی مالیۀ اسلامی آن و شهرت آن به نوآوری، آن را قادر به جذب سرمایه‌گذاران و نهادها از کشورهای مسلمان و غیرمسلمان کرده است.

مرکز مالی بین‌المللی دبی (DIFC)، یک منطقۀ آزاد مالی است که در سال ۲۰۰۴ تأسیس شد و عامل مهمی در رهبری امارت در مالیۀ اسلامی در جهان بوده است. ادارۀ خدمات مالی دبی، یک تنظیم‌کننده مستقل DIFC، مقررات و دستورالعمل‌های خاصی را برای مالیۀ اسلامی تنظیم کرده است. این چارچوب وضوح و شفافیت را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند و همین امر سبب جذابیت این مرکز خصوصا برای سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) شده است.

کوالالامپور، مالزی
کوالالامپور دارای یک اکوسیستم مالی اسلامی پیچیده از نظر زیرساخت بازار، مقررات، سرمایۀ انسانی و نوآوری محصول است.

مالیۀ اسلامی یک حوزۀ مهم در برنامۀ اقتصادی دوازدهم مالزی (۲۰۲۱-۲۵) است و به طور ویژه بر حوزه‌های مقررات و نظارت بر نهادهای مالیۀ اسلامی تمرکز دارد و هدف‌گذاری بانک مرکزی این کشور این است که در یک برنامۀ پنج‌ساله ۲۶-۲۰۲۲ با پیشبرد مالیۀ ارزش‌محور به رهبری مالیۀ اسلامی دست یابد.

بر اساس گزارش IFDI 2022، دارایی‌های بانک‌های اسلامی مالزی ۶۵۰ میلیارد دلار است که این کشور رتبۀ سوم را پس از ایران در رتبۀ نخست و عربستان سعودی در رتبۀ دوم، قرار می‌دهد. این کشور میزبان ۳۸ بانک است که یا کاملاً اسلامی هستند یا دارای پنجره‌های ارائۀ خدمات مالیۀ اسلامی هستند.

مالیۀ اسلامی ۴۱ % از کل وام‌های بانکی مالزی را در سال ۲۰۲۲ به خود اختصاص داد، درحالی‌که این رقم در سال ۲۰۲۱، ۳۸ % بود. مالزی دارای یک بازار صکوک کاملاً تثبیت شده است که تا پایان نوامبر ۲۰۲۲ حدود ۶۴ % از انتشار ارزهای محلی را تشکیل می‌دهد.

لندن، انگلستان
لندن به دلیل روابط تاریخی خود با بازارهای مالیۀ مهم اسلامی مانند امارات متحدۀ عربی، مقررات درست، بورس اوراق بهادار بزرگ و شناور و نیز قوانین تخصصی، سرمایه‌گذاری و خدمات مشاوره در حوزۀ معاملات منطبق با شریعت یکی از مراکز پیشرو در مالیۀ اسلامی است. برای نمونه، Clifford Chance، یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های حقوقی در جهان که مستقر در لندن است، به دولت بریتانیا در مورد جدیدترین صکوک در سال ۲۰۲۱ مشاوره می‌دهد و نیز Schroders، یک مدیر دارایی مستقر در انگلستان که حدود ۷۳۸ میلیارد پوند (۹۱۸ میلیارد دلار) را مدیریت می‌کند. دارای یک صندوق اختصاصی برای سهام اسلامی است.

چهار بانک اسلامی در بریتانیا وجود دارد: بانک لندن و خاورمیانه، بانک گیت هاوس، بانک ریان و شعبۀ بانک اسلامی قطر در انگلستان. دارایی‌های بانک‌های اسلامی مستقر در انگلستان در سال ۲۰۲۱ حدود ۷.۵ میلیارد دلار بود که حدود ۰.۳ % از دارایی‌های بانکداری اسلامی جهانی را تشکیل می‌دهد. با وجود این، بریتانیا حدود ۸۵ % از دارایی‌های بانکداری اسلامی اروپا (به جز ترکیه) را تشکیل می‌دهد.

بانک انگلستان برای پشتیبانی از مدیریت نقدینگی بانک‌های اسلامی، تسهیلات مدیریت نقدینگی جایگزین (ALF) را در دسامبر ۲۰۲۱ راه‌اندازی کرد. ALF بانک‌های اسلامی بریتانیا را قادر می‌سازد تا حسابی در بانک مرکزی داشته باشند و از آن به‌عنوان دارایی باکیفیت بالا استفاده کنند. این کار پیشتر برای بانک‌های اسلامی در بریتانیا دشوار بود، زیرا تسهیلات موجود مبتنی بر بهره بود و تسهیلات مطابق با شریعت وجود نداشت.

دولت بریتانیا در فضای بازار سرمایه، نخستین صکوک خود را در سال ۲۰۱۴ فروخت که شامل انتشار پنج‌ساله ۲۰۰ میلیون پوند بود. انتشار دومی در ماه مارس ۲۰۲۱ انجام گرفت. وزارت خزانه‌داری اعلیحضرت (بریتانیا) خاطرنشان کرد که سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی در مراکز اصلی مالیۀ اسلامی در خاورمیانه و آسیا مشترکین صکوک هستند.

ریاض، عربستان سعودی
اهمیت ریاض به‌عنوان مرکز مالیۀ اسلامی در حال افزایش است. دولتمردان سعودی بر پایۀ برنامۀ توسعۀ مالیۀ عربستان سعودی (FSDP) که بخشی از طرح اقتصادی چشم‌انداز عربستان سعودی ۲۰۳۰ است، می‌کوشند تا سال ۲۰۳۰ ریاض را پایتخت جهانی مالیۀ اسلامی قرار دهند.

عربستان سعودی بر پایۀ گزارش IFDI 2022، در سال ۲۰۲۱ حدود ۸۹۶ میلیارد دلار دارایی اسلامی داشت که دومین کشور بزرگ جهان پس از ایران است. FSDP در پی افزایش درصد کل دارایی‌های مالی اسلامی در تولید ناخالص داخلی عربستان سعودی از سهم ۲۱.۰۸ % در سال ۲۰۱۸ به حدود ۷۹.۳ % تا سال ۲۰۲۵ است. عربستان سعودی یک ناشر صکوک ریال سعودی و دلار آمریکا برای سرمایه‌گذاران و صندوق‌های اسلامی است.

چهار بانک اسلامی در عربستان سعودی وجود دارد که بانک راجحی، بزرگ‌ترین بانک اسلامی جهان از نظر دارایی، آنها را رهبری می‌کند. بر پایۀ گزارش فیچ در آوریل ۲۰۲۳، بانک‌های اسلامی عربستان سعودی از حق امتیازات خرده‌فروشی بزرگ‌تر سود می‌برند که می‌تواند حاشیۀ سود بالاتر، هزینۀ کمتر تأمین مالی و کیفیت دارایی بهتر را پشتیبانی کند.

دیگر مراکز مهم مالیۀ اسلامی
دوحه در قطر، جاکارتا در اندونزی، استانبول در ترکیه و اسلام‌آباد در پاکستان از دیگر مراکز مالی نوظهور و مهم اسلامی هستند. این کشورها که دارای بانک‌ها یا صندوق‌های اسلامی بزرگ (مانند قطر) یا جمعیت زیادی (مانند اندونزی) هستند و فعالیت‌های مالیۀ اسلامی آنها یا در بازار داخلی متمرکز است یا زیرساخت‌های مالی آن‌ها هنوز در مقایسه با دبی، کوالالامپور، لندن، منامه یا ریاض توسعه‌یافته نیست.

مالیۀ اسلامی در طول بحران مالی سال ۲۰۰۸ مطرح شد، زیرا سرمایه‌گذاران جویای «پناهگاه‌های امن» بودند و صدای فروپاشی دنیای بانکداری متعارف به گوش می‌رسید. اکنون مالیۀ اسلامی به و ثبات و رشد مداوم شهره شده است.