تأثیر ادیان بر تصمیم گیری اخلاقی در محیط کسب و کار

به گزارش خبرنگار ردنا (ادیان نیوز)، پویا پیرملکی، استاد دانشگاه امشب در نخستین نشست «تاثیر ادیان بر تصمیم‌گیری اخلاقی» که از سوی پژوهشکده مطالعات اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، به تبیین تأثیر ادیان بر تصمیم گیری اخلاقی پرداخت.

وی با طرح این سوال که تئوری چیست و چطور ساخته می شود، اظهارکرد: منظور از تئوری چیزی است که حداقل ۱۰ سال مبنای تحقیقات قرار گرفته است و هر چه در رشته های مختلف و  علوم انسانی از آن استفاده شده باشد، قوی تر است.

پیرملکی به بیان ضرورت ورود دین به تئوری های اخلاقی اشاره کرد و افزود: در نظرسنجی که در سال ۲۰۱۵ از سوی مؤسسه گالوب انجام شده است، بیش از ۵۶ درصد از شرکت کنندگان اعلام کردند که دین برای آنها اهمیت بسیار زیادی در زندگی دارد. همچنین بلاسر در سال ۲۰۱۹ در یک پژوهش کیفی نشان داد که افراد دین خود را تأثیرگذار، انگیزه و منبع به هنگام تصمیم گیری اخلاقی در محیط کار می دانند.

تأثیرگذاری دین بر اخلاق در کسب و کار

پیرملکی ادامه داد: نتیجه یک تحقیق بزرگ شامل حدود ۱۲ هزار شرکت در سطح بین المللی (۱۸ کشور) نشان داد که کسب و کارها در مناطقی که تعداد دینداران نسبت به بی دین ها بیشتر است، اخلاقی تر رفتار می کنند.

وی بیان کرد: رفتارهای غیراخلاقی در سازمان و کسب و کارها در سال های اخیر رو به فزونی است و آموزش اخلاقی نسبی گرا و سکولار در اکثر دانشکده های مدیریت بیشترین تأثیر را بر این افول اخلاقی داشته اند.

وی رقابت روزافزون به منظور بقا و برای کسب سود بیشتر  را عامل دیگری عنوان کرد که بر افول اخلاقی تأثیر داشته است.

استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در فریضه سکولاریست بیان شده که دین به سمت مردن می رود، تأکید کرد: این فریضه کاملا رد شده است.

پیرملکی با اشاره اینکه بیش از دو سوم مردم دنیا با درآمدی کمتر دو دلار زندگی می کنند، افزود: این آمار اوج اختلاف در دنیا را نشان می دهد که یکی از دلایلش مدیریت حاکم در دنیا است. اینکه بیش از یک میلیارد نفر در دنیا به آب آشامدیدنی سالم دسترسی ندارند، بیانگر این مهم اشت که مدیریت کنونی دنیا نیاز به تغییرات اساسی دارد.

وی با بیان اینکه دین در دنیا کنار گذاشته و اخلاق نسبی گرا دنبال می شود، اظهار کرد: مدیر وقتی وارد بازار کسب و کار می شود به دنبال بقا شغلی و کسب سود و درآمد می باشد و اگر بخواهد اصول اخلاقی را رعایت کند یا بقای کسب و کار ضربه می بیند و یا سود کمتر می کند، در این شرایط اخلاق را برای منافع خود زیر پا می گذارد.

پیرملکی بر ضرورت ورود گسترده تر دین در تئوری های اخلاق کسب و کار تأکید کرد و گفت: این تئوری ها باید از سوی تحقیقات تجربی بیشتری آزمون شده و توسعه یابند، هدف درک پیچیدگی های تأثیر دین بر اخلاق است.

وی با بیان اینکه تئوری که روی کاغذ باشد و یا نمونه عینی نداشته باشد بی فایده است، بیان کرد: تحقیقات باید نشان بدهند که به تئوری ها در دانشگاه و کسب و کار عمل شده و آیا رفتارهای یک سازمان بر اساس عمل به آن تئوری ها نسبت به قبل تغییر کرده؟ آیا اخلاقی تر شده یا این تئوری تاثیری نداشته است؟.

استاد دانشگاه با طرح این سؤال که ابعاد مختلف دین (باورها، ارزش ها، مناسک و…) چگونه بر تصمیم گیری اخلاقی در کسب و کار تأثیر می گذارد؟ ادامه داد: ابعاد دین، تئوری های اخلاق، تحقیقات تجربی و نظریه هایی که به تأثیر دین بر اخلاق پرداخته اند، باید بررسی شود. فرد اگر بخواهد رفتار اخلاقی بروز دهد قبل از آن باید به لحاظ شناختی موقعیتی را که در آن قرار می گیرد را درک کند که با توجه به باور و شناخت، توانایی و درک یک موقعیت اخلاقی در افراد متفاوت است.

مراحل چهارگانه تصمیم گیری اخلاقی

وی به تئوری جیمز رست اشاره و تأکید کرد: مراحل چهارگانه تصمیم گیری اخلاقی شامل تشخیص موقعیت اخلاقی، قضاوت یا نگرش اخلاقی، قصد یا نگرش اخلاقی، قصد یا تمایل به عمل اخلاقی و رفتار اخلاقی است.

وی با بیان اینکه فرآیند این تأثیر دین بر تصمیم گیری اخلاقی پیچیده است، عنوان کرد: دین ابعاد گوناگونی دارد و این سوال که دین بر تصمیم گیری اخلاقی تأثیر دارد بی معنی است؛ باید گفت کدام ابعاد دین بر تصمیم گیری های اخلاقی در کسب و کار تأثیر می گذارد.

پیرملکی با اشاره به اینکه کیفیت دینداری در افراد بسیار متفاوت است و متغیرهای میانجی و تعدیل کننده زیادی وجود دارد، بیان کرد: مطالعات نشان می دهد افراد وقتی از نظر شغل به درجات بالاتری می رسند و چون هویت سازمانی آنان قوی می شود ممکن است این مهم  بر هویت دینی غلبه کند و هویت دینی آنان از بین برود یا کمرنگ شود.

وی به بررسی چگونگی تأثیر دین بر اخلاق از منظر سه تئوری پرداخت و عنوان کرد: بر اساس تئوری «sensemaking» انسان ها وقتی می خواهند یک پدیده را معنا و درک کنند قبل از هر تصمیم یک نشانه به ذهنشان وارد می شود و این نشانه را به چارچوب ادراکی می برد و این محرک در ذهن نشانه را به شروع به تحلیل می کند و می خواهد تصمیمی بر مبنای آن بگیرد، در حین تجزیه آن ادراک جدید ممکن است نشانه های جدید در ذهنش فرد ایجاد شود و باز به چارچوب جدید ذهن وارد می شود و مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.

پیرملکی عنوان کرد: افراد مومن و دیندار با توجه به باورها و ارزش های دینی که دارند اتفاق های متفاوتی که برایشان می افتد، را بهتر درک می کنند و از آن به عنوان نشانه هدایت و دست گیری خدا از انسان یاد می کنند.

وی با بیان اینکه تأثیری که دین بر اخلاق می گذارد در همین «نشانه هدایت» است که افراد دیندار آنها را دریافت و کسانی که اعتقادات ضعیفی دارند، آنها را دریافت نمی کنند.

پیرملکی بیان کرد: طبق تئوری «boundary» برخی افراد نقش های محوله را همچون نقش یک مدیر، پدر و فرزند بودن خود را تلفیق می کنند و این میزان تلفیق نقش ها بر رفتارهای فرد در موقعیت های مرتبط به آن نقش ها، تاثیر دارد.

وی خاطرنشان کرد: فرد دیندار و معنوی این هویت ها را با یکدیگر جمع می کند، چرا که انسجام درونی دارد و هویت دینی را به صورت چتری بالای همه هویت ها قرار می دهند و  دیگر هویت ها در جهت هویت دینی قرار می گیرند.

پیرملکی در ادامه تصریح کرد: فرد با هویت مختلف رفتارهای مختلفی نیز القا می کنند چرا که نظام و باور واحدی ندارد.

تأثیر سازگاری هویت دینی با هویت سازمانی

وی با بیان اینکه چند عامل وجود دارد که تأثیرگذاری هویت دینی بر هویت اخلاقی را تعیین می کند، عنوان کرد: فردی که خود را متعلق به دین می داند و باورها خود را بر مبنای دین قرار داده است، این باورها بر رفتار او در عمل نیز تأثیر مثبت می گذارد و این به معنی میزان درونی کردن دین است.

استاد دانشگاه بیان کرد: برخی افراد برای رسیدن به منافعی همچون پول، قدرت، موقعیت، شغل و امثال آن از دین به عنوان یک ابزار استفاده می کنند، که به آن دینداری بیرونی گفته می شود یعنی افراد از ابزار دین استفاده می کنند تا به منافع غیردینی برسند.

وی به سیاست های سازمان به عنوان عاملی دیگر اشاره و تبیین کرد: اگر فرد در سازمانی کار کند که از او حمایت نشود و هزینه زیادی بر او تحمیل شود، تأثیر گذاری هویت دینی بر هویت اخلاقی او کاهش می یابد.

پیرملکی میزان سازگاری هویت دینی با هویت سازمانی را از دیگر عوامل اثرگذار هویت دینی بر هویت اخلاقی بیان و خاطرنشان کرد: با توجه به مبانی اسلامی «خوف نسبت به خدا» تأثیر هویت دینی بر اخلاق را تقویت می کند.

وی به نگرش قدسی اشاره و خاطرنشان کرد: تأثیر هویت دینی کسی که به کار نگاه مقدس داشته باشد، بر اخلاقش بیشتر می شود زیرا فرد براساس نوع نگاهی که به شغل خود دارد از انجام کار غیراخلاقی در محیط کار پرهیز می کند.