تبیین دوره های حضور اسماعیلیان در استان فارس

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، دکتر «مصطفی ندیم» دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شیراز در وبینار اسماعیلیه در ایران؛ کلام، ادبیات و تاریخ در تبیین موضوع «اسماعیلیان در فارس» به سه حضور تاریخی اسماعیلیان در منطقه فارس بزرگ پرداخت.

وی گفت: کتاب مسالک و ممالک از نخستین کتبی است که درباره فارس نوشته شده است که مطابق آن، فارس به پنج کوره یا ایالت یا منطقه اصطخر، شاپور، اردشیرخوره، داراب کرد و ارّجان تقسیم می‌شد. شیراز در اردشیرخوره بوده است. ارجان هم بنادر مهمی داشت که در دوره اسلامی هم از زمان آل بویه که تجارت اهمیت پیدا می‌کند بسیار مهم است.

ندیم ادامه داد: اسماعیلیان که با حاکمیت درگیر بودند تمایل داشتند که در مناطقی باشند که از دسترسی و گزند حکومت دور باشند، لذا بیشتر در شمال و در کوهستان‌ها بودند، اما به فارس نیز آمدند. اسماعیلیان در سه دوره آل بویه، شبانکاره و سلجوقیان در فارس حضور پیدا کردند.

تسامح آل بویه با پیروان ادیان و مذاهب مختلف

عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز افزود: ما از تسامح مذهبی آل بویه بویژه «عضدالدوله دیلمی» خبر داریم. در دوره آنها، پیروان ادیان و مذاهب مختلف در قلمروی آل بویه براحتی زندگی می‌کردند و آزادانه مناسک خود را انجام می‌دادند. عضدالدوله و دیگر حاکمان آل بویه، چنین فضایی را برای اسماعیلیان هم فراهم کردند. آنها با فاطمیان هم ارتباط تجاری داشتند. اما این به معنای پذیرش باورهای اسماعیلی به وسیله آل بویه نیست. اگر آل بویه باورهای اسماعیلی را نپذیرفتند، اما با آنها مخالفت هم نکردند.

ندیم با اشاره به حضور اسماعیلیان در فارس اظهار کرد: دومین مورد حضور اسماعیلیان در فارس، مربوط به دوره “شبانکاره” است. در تاریخ فارس آمده است که: “اسمعیلیان در اصفهان با سلجوقیان درگیر شدند و «ابوکالیجار» با آنها جنگید و شکست خوردند و به داراب رفتند.” در حالی که این اسمعیلیان ارتباطی به مذهب اسماعیلی نداشنند؛ بلکه اینها مهمترین تیره شبانکاره بودند. اما برخی محققان، این اشتباه را مرتکب شدند و تصور کردند که شبانکاره های داراب، اسماعیلی مذهب بودند!

دوره افول اسماعیلیان در فارس

 وی ادامه داد: سومین مورد از حضور اسماعیلیان در فارس، در قرن چهارم و پنجم در “ایالت ارّجان” بوده است. اسماعیلیان در سال ۴۹۴ سه قلعه مهم در ارّجان داشتند. دلیل حضور آنها در این منطقه نیز این بود که ارّجان دارای کوهستان‌های بلندی است و از سوی دیگر، بحرین و گناوه – محل زندگی قرامطه – نزدیک این منطقه بوده است.

عضو هیأت علمی دانشگاه شیراز خاطرنشان کرد: در مدتی که اسماعیلیان در ارجان بودند، آسیب زیادی به این منطقه چه در حوادث طبیعی مانند زلزله بزرگ و چه در حوادثی مانند نبردهای مختلف بین گروه‌های مختلف وارد شد. این آسیب‌ها موجب گردید که ارجان که زمانی دارای عواید فراوان بود، تخریب شود و ساکنان آن نیز به “بهبهان” رفتند. از عوامل مهم افول اسماعیلیان ارجان، تضعیف قدرت اقتصادی این شهر بوده است. در سال ۳۲۱ شهر “سینیز” که از بنادر مهم فارس بود، آنچنان آسیب دید که دیگر هیچگاه نتوانست سر برآورد.

گفتنی است، نخستین همایش “اسماعیلیه در ایران؛ کلام، ادبیات و تاریخ” به همت معاونت پژوهش دانشگاه ادیان و مذاهب از شامگاه ۴ دی ۱۴۰۰ در فضای مجازی آغاز شد و تا پنجشنبه ۹ دی هر شب برگزار می شود.