از موعود در آیین زرتشت چه می‌دانید؟

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، نجات‌بخشی و ایمان به موعود در آیین زرتشت، زیر عنوانِ موعود مزدیسنا مطالعه می‌شود. بیشتر زرتشتیان بر این عقیده‌اند که مطابق متون مقدس اوستا، و متون روایی پهلوی، فرد یا افرادی در آخرالزمان ظهور کرده، آیین گرفتار در رنج و محنت فراوان مزدیسنا را دوباره احیا خواهند کرد.

با وجود اینکه پیروان اوستا به چالش‌های هرمنوتیکی از منابع دینی، درباره رهاننده و موعود آخرالزمان در آیین زرتشت با هم اختلاف دیدگاه یافته‌اند که البته اکثریت آنان موافق، و اقلیتی مخالف و منکر منجی هستند.

از اوستا دو متن معتبر وجود دارد که هر دو مورد پذیرش جامعه زرتشتیان ایران است:

۱. اوستا؛ تفسیر و توضیح ابراهیم پورداود در قالب مجلدات جداگانه گات‌ها، یسنا، یشت‌ها، ویسپرد، خرده اوستا، و وندیداد.

۲. اوستا؛ به گزارش جلیل دوستخواه، ۲ جلد.

گفته می‌شود: کتاب مقدّس زرتشتی در گذر زمان دچار کاستی شده است. چنان که حجم اوستای فعلی را یک چهارم حجم اوستای رایج در روزگار ساسانیان دانسته‌اند. همین مؤلّف عقیده دارد که در قسمت‌های از دست رفته و نابود شده اوستا، مطالب بیش‌تری درباره موعود آخرالزمان وجود داشته که در متن کنونی دیده نمی‌شود.

با این حال در یکی از منابع معتبر و یکی از کتاب‌های مذهبی زرتشتیان با عنوان زند که درخصوص جایگاه منجی و موعود در آیین زرتشت سخن و نشانی‌هایی داده است. به طوری که در این خصوص می‌نویسد:

«لشگر اهریمنان با ایزدان دائم در روی خاکدان محاربه وکشمکش دارند و غالباً پیروزی با اهریمنان باشد، امّا نه به طوری که بتوانند ایزدان را محو و منقرض سازند؛ چه در هنگام تنگی از جانب (اورمزد) که خدای آسمان است به ایزدان که فرزندان اویند یاری می‌رسد، و محاربه ایشان نه هزار سال طول می کشد،آنگاه فیروزی بزرگ از طرف ایزدان ظاهر می‌شود و اهریمنان را منقرض می‌سازد.

اتمام اقتدار اهریمنان در زمین است و در آسمان راه ندارند و بعد از پیروزی ایزدان و بر انداختن تبار اهریمنان عالم کیهان به سعادت اصلی خود رسیده و بنی آدم بر تخت نیک بختی خواهد نشست.»

همچنین شخصی به نام «جاماسب» که نقل است از شاگردان زرتشت بوده است، روزگاری در کتاب شهیر خویش به نام جاماسب نامه می‌گوید:

«سوشیانس، دین را به جهان رواج دهد، فقر و تنگدستی را ریشه کن سازد، ایزدان را از دست اهریمن نجات داده، مردم را هم فکر، هم گفتار و هم کردار گرداند.»

ضمن اینکه شخصیت جاماسب در همین اثر ارزشمند خود از زرتشت نقل می‌کند و می‌نویسد:

«…مردی بزرگ سر، بزرگ تن، بزرگ ساق، بر آیین جد خویش و با سپاه بسیار که روی به ایران نهد وآبادانی کند و زمین را پر داد کند.»

در فصل نوزدهم (وندیداد) که یکی از بخش‌های مهم پنج‌گانه (اوستا) است، از جریان نبرد اهریمن با زرتشت و غلبه دائمی بر اهریمن سخن به میان آمده که زمانی سوشیانس از شرق موللد می‌شود و سپس از وضع افراد در پل چینوات (پل صراط) سخن به میان آمده است.

مبحث موعود زرتشتیان در هزاره گرایی زردشتی یا زرتشتی، انتظار سه منجی از نسل زردشت یا زرتشت مطرح است. این منجیان که یکی پس از دیگری جهان را پر از عدل و داد خواهند کرد.

این پایان تفسیر نیست!

به هر حال باید تفسیر دقیق‌تر سوسیانش را از بخش‌های دیگر اوستا: یسنا، یشتها، ویسپرد، خرده اوستا، و وندیداد به دست آورد. هرچند این جمله‌ها به لحاظ سبک و سیاق با گات‌ها تفاوت دارد، شاید بتوان علّت را در بازنویسی، و تقریر دوباره این کلمات به وسیله موبدان زرتشتی دانست که مدت‌ها پس از او انجام شده است.

در اوستای فعلی، رهانندگان در سه نفر خلاصه شده‌اند:

۱. اوخشیت ارته، کسی که قانون مقدس را می‌پروراند؛

۲. اوخشیت نمنگه، کسی که نماز را بر پای می‌دارد؛

۳. استوت ارته، کسی که همه از پرتو او به زندگی فنا ناپذیر می‌رسند

البته برخی مؤلّفان، نخستین موعود را هوشیدربامی، دومین را هوشیدرماه، و سومین را سوشیانت نامیده‌اند.

پس به طور کلی در آیین دین زرتشت سه موعود معرفی و شناخته می‌شود که آنان را “سوشیانت” می‌نامند و در این بین مهم‌ترین آن‌ها «سوشیانت پیروزگر» است که در مورد او چنین آمده است : سوشیانت مزدیسنان، به منزله کریشنای برهمنان، بودای پنجم بودائیان، مسیح یهودیان، فارقلیط عیسویان و مهدی مسلمانان است.

زادگاه سوشیانت

بر اساس روایات کتاب‌های پهلوی، زادگاه رهاننده آخرالزمان، دو مکان معرّفی شده است:

۱. دریاچه کیانسیه که به صورت‌های کانسیه، کیانسه و کانس اوایه نیز آمده است. احتمال داده‌اند که این دریاچه، همان دریاچه هامون در شرق ایران باشد. چنان که پیش‌تر آوردیم، دو موعود قبلی نیز در همین مکان متولد می‌شوند.

۲. خونیره یا خونیرس: این مکان در متون پهلوی، زادگاه سوشیانس معرّفی شده و احتمالاً یکی از هفت کشور روی زمین مطابق تقسیم ایران باستان است (گزیده‌های زاداسپرم، ص ۹۰).

۳. از آن‌چه گذشت، به دست می‌آید که موعود مزدیسنا از نطفه زرتشت بوده، در رحم دختری از نسل خود او در وجود می‌آید و در شرق ایران، خاستگاه زرتشت، پا به عرصه وجود خواهد گذاشت.

زمان ظهور سوشیانت

از متون مقدّس آیین زرتشتی چنین بر می‌آید که موعودها آن‌گاه ظهور خواهند کرد و به داد مردم و یاری آن‌ها خواهند شتافت که جهان گرفتار ستم و کین اهریمن شود و بدان بر نیکان چیره شوند؛ دین و دادگستری دستخوش ناپاکان شود؛ دین سستی پذیرد و از آن، جز نامی و پیکری بی‌جان باقی نمانده باشد. چنان که جوانمردی و منش‌نیک هم از جهان روی برتافته باشد.

با این حال، در اوستا هیچ زمان دقیقی برای ظهور آنان مشخّص نشده است.

در این آیین، روز و ماه ظهور موعودها نیز معیّن شده است. در یک رساله پهلوی به نام ماه فروردین روز خرداد یا ماتیکان فرورتین روچ خوردات، بیست و پنج واقعه شمارش شده که روز ششم این ماه روی داده یا در آینده روی خواهد داد. یکی از این وقایع، ظهور موعودها و یاوران آن‌ها است.

فرآوری: محمد پناه زاده

منابع:

۱. ابراهیم پورداود، کتاب «گات‌ها، تفسیر و توضیح» به نشر انجمن زرتشتیان ایران ص ۲۰ الی ۲۲

۲. پورداود، ابراهیم، کتاب «سوشیانس» توسط انتشارات فروهر، ص ۲۴ و ۲۵.

۳. محمد سپهری، مقاله «نجات بخشی در آیین زرتشت» به چاپ قبسات.