تخریب آثار باستانی منطقه؛ فهم غلط از دین یا پروژه ضد تمدنی؟

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، در ارتباط با این ویرانگری ها که هراز گاهی به سوژه رسانه ها و شبکه های اجتماعی تبدیل می شود، بحث های مختلفی هم شکل می گیرد با طرح این سوال که آیا علت حمله به آثار باستانی فقط به باورهای تکفیری مرتبط است، یا دست هایی هم در کار است؟ این پشت پرده ها کجاست و چه اهدافی را دنبال می کند.

در اولین نگاه،‌ این ویرانی ها و تخریب ها و سرقت ها ، اگرچه برای مردم منطقه معنایی جز از بین رفتن هویت و باقی ماندن تلی از خاکستر و نابودی تاریخ و فرهنگ ندارد، اما برای موزه های بزرگ غرب، کلکسیونرها، دلال ها و حتی برخی دولت ها، بسیار نان و آب دار است.

تاثیرات ایدئولوژیک و باورها را نمی توان انکار کرد، اما برای فهم بیشتر علل این همه عطش تخریب گری باید سهم و نقش علل دیگری از جمله نقش تجار و دلالان و دولت های اشغالگر و هرج و مرج ناشی از تحمیل  جنگ به کشورهای منطقه و نیز تفکر و اندیشه غربی در ارتباط با تقابل تمدنی را هم دید.

نشانه ها و شواهد و بسیاری از تحلیلگران مسائل منطقه می گویند، تفکرات تکفیری فقط به بخشی از بدنه گروه های تکفیری مربوط است که دچار شستشوی مغزی شده اند که اتفاقا منشاء و کانون بروز و ظهور چنین تفکرات و رفتارهایی در وهابیت است که سال ها قبل با همین تفکرات موجب تخریب مقبره معصومین در قبرستان بقیع در جوار مسجد النبی و حرم رسول الله (ص) شد.

اما در عین حال به سختی می توان باور کرد که رهبران این گروه ها در سرقت اشیاء و ابزار ذیقیمت و تخریب آثار صرفا عقیدتی دخالت داشته باشند و تخریب ها ریشه در موارد دیگر و حتی فعالیت باندهای مافیایی نداشته باشد.

یکی از دلایلی که در این چارچوب می توان به آن استناد کرد، اینکه در کتاب خدا (قرآن) تاکید یا نشانه ای از دادن مجوز برای تخریب و ویرانی آثار باستانی و تمدنی وجود ندارد و به تبع آن، رهبران لایه های بالایی این گروه ها نیز قطعا از این موضوع بی اطلاع و ناآگاه نبوده و نیستند.

نکته دیگر اینکه اگر چنین مجوزی حتی در روایات و احادیث از مقدسین و بزرگان صدر اسلام هم وجود داشت، بسیاری از این آثار حداقل در منطقه اسلامی می بایست درهمان دهه های اول تاریخ اسلام نابود می شد.

دراین میان برخی هم معتقدند، جبر تاریخ است و نمی توان جلوی این ویرانگری های وندالیستی را گرفت! می گویند این روحیه وندالیستی در همه جوامع وجود دارد که در آن عطش ویرانگری بی داد می کند. بر این اساس، هرگاه زمینه ها و بسترهای این تخریبگری آماده شود، تفاوتی ندارد که بهانه مذهبی و دینی و قومی باشد یا اجتماعی و سیاسی!

اما آنچه نقش سرقت سازمان یافته و تخریب های هدفمند را طی این سال ها برجسته تر و پررنگ تر می کند، حوادث و اتفاقاتی است که درعراق و سوریه رخ داده است و نشان می دهد که تلفیقی از باورهای تکفیری، تخریب تمدنی و طمع به اشیاء قیمتی نقش مهمی در این ویرانگری ها داشته است.

با توجه به انتقال بخش بزرگی از آثار ارزشمند عراق از سال ۲۰۰۳ میلادی زمان اشغال عراق توسط آمریکایی ها و سوریه از سال ۲۰۱۱ هنگام شروع جنگ داخلی این کشور به خارج و فروش بخش هایی از آن در حراجی های بزرگ، این سوال جدی تر مطرح است که آیا فرمان این تخریب ها و ویرانی ها نمی تواند از اتاق های تصمیم گیری در خارج از منطقه صادر شده باشد؟

آمریکایی ها و آثار بابل تاریخی

بقایای شهر باستانی بابل عراق واقع در حدودا ۸۰ کیلومتری جنوب بغداد، با ۴ هزار سال قدمت از جمله شهرهای تاریخی است که باغ های معلق آن در قالب داستان ها و روایات تاریخی و اسطوره ها هنوز جذابیت های خود را حفظ کرده است و در دل خود آنقدر خزائن و ذخائر از جنس طلا و آثار ارزشمند دارد که قاچاقچیان آثار و عتیقه جات را به خود جلب می کند؛ آنقدر جذاب که آمریکایی ها بعد از اشغال عراق در سال ۲۰۰۳ و سرنگونی صدام ، یکی از بزرگترین پایگاه های خود را در جوار سایت شهر تاریخی بابل ایجاد کردند و به بیان دیگر نظامیان آمریکایی در خرابه های بابل تاریخی اردو زدند و به بهانه سنگر بندی، خاک آن را با همه آنچه در دل داشت به توبره بستند.

اگرچه غارت آثار و اشیاء تاریخی این منطقه باستانی از زمان صدام حسین دیکتاتور معدوم بغداد جریان داشته است، اما بسیاری از عراقی ها اعتقاد دارند در ۲۱ ماهی که این منطقه دراختیار ژنرال های آمریکایی قرار داشت، آسیب بسیاری دید و بخشی از خزائن آن به غارت و سرقت رفت.

هنوز خندق ایجاد شده نظامیان آمریکایی به دور آن محوطه باستانی وجود دارد.  هنوز می توان سنگرهای ایجاد شده برای جنگیدن را درحاشیه های آن دید، اما نکته اینجاست که درآن منطقه هرگز جنگ بزرگی رخ نداد و هیچ شهروند عراقی درمدت آن ۲۱ ماه نمی دانست آمریکایی ها در داخل محوطه چه می کنند؟

گفته می شود، نظامیان آمریکایی به غیر از اقدامات محرمانه احتمالی در این محوطه تاریخی که آن هنگام به منطقه ممنوعه تبدیل شده بود، بخشی از خشت ها و آجرهای آن را به یادگار به خانه بردند و بعد معلوم شد که بخشی از دیوارنگاره های معروف دروازه عشتر (ایشتار) هم ناپدید شده و بخش دیگر آن آسیب دیده است.

رد اشیاء سرقتی در موزه های اروپا

یک سال بعد از اشغال عراق توسط آمریکایی ها در سال ۲۰۰۳ میلادی، گزارش هایی در خصوص تخریب و ویرانی  شهر باستانی بابل به رسانه ها درز کرد که به نظر می رسید بیش از هر چیز در آن سال ها، سعی داشته نظامیان آمریکایی را از تخریب ها تبرئه کند و در عین حال رد عملیات سرقت بزرگ تاریخ عراق را نیز گم کند.

در این ارتباط موزه بریتانیا در سال ۸۳ شمسی گزارشی را در رونامه گاردین منتشر کرد و در آن ضمن تائید خسارات وارده از سوی سربازان آمریکایی به کتیبه ها و سایر آثار شهر بابل مدعی شد که این تخریب ها علتش این بود که سربازان آمریکایی از آن برای پر کردن کیسه شن ها جهت ساخت سنگر استفاده می کردند؛ به بیان دیگر موزه بریتانیا می خواهد بگوید آمریکایی ها نمی فهمیدند که سرگرم ویرانی تاریخ عراق و منطقه هستند. همچنین اعتراف شده که نظامیان آمریکایی با نفربرهای نظامی خود یک پیاده روی خشتی ۲۶۰۰ ساله را نابود کرده اند.

در گزارش موزه بریتانیا که بعد از گذشت ۲۱ ماه از ایجاد پایگاه نظامی درمحوطه باستانی بابل تهیه شده بود، از خشت های تکه تکه شده و پراکنده در محوطه شهر باستانی گزاش کرده که بر روی آنها نام “نمرود” ثبت شده بود.

همچنین گفته می شد، “اژدهای طراحی شده بر دروازه‌ی خشتی این شهر تخریب شده است و از شواهد بر می آید که فردی تلاش داشته خشت‌های ارزشمند آن را جدا کند”.

اما نکته بی پاسخ این است که آمریکایی ها اساسا در بابل به غیر از برخوردهای پراکنده هیچگاه مورد حمله قرار نگرفتند و اتفاقا این بخش از جنوب بغداد معمولا منطقه امن برای نظامیان آمریکایی بوده است. به علاوه موقعیت سایت شهر باستانی بابل از نظر طبیعی، تا کیلومترها دورتر بدون پستی و بلندی و ارتفاعات است و آمریکایی ها می توانستند پایگاه خود را در جایی دورتر از محوطه تاریخی بنا کنند.

ویران کردن مقبره یونس نبی در شهر موصل

سال ۲۰۱۷ یورونیوز گزارشی منتشر کرد که در آن به یک سرقت بزرگ تاریخی در موصل اشاره داشت؛‌ “داعشی ها زمانی که شهر موصل عراق را تصرف کردند، مقبره یونس نبی را منفجر و با خاک یکسان کردند اما از گنجینه و آثار باستانی مدفون در زیر مقبره غافل نشدند.”

داعشی ها ابتدا مقبره یونس نبی را در ساحل شرقی موصل منفجر کردند، اما جالب اینجا بود که به قصر اسرحدون در زیر همین مقبره دست نزدند. “مقبره یونس نبی در زیر پی و دیوارهای خود بنایی باستانی را پنهان داشت؛ کاخ «اسرحدّون»، پادشاه آشور، کاخی که برای باستان شناسان ناشناخته نبود اما حفاری در آن بخاطر ترس از متزلزل شدن بنای مقبرۀ یونس پیامبر سالها پیش متوقف شده بود.”

این شبکه اروپایی در آن زمان توضیح داد که “داعشی ها مقبره ها، آثار و بناهای تاریخی زیادی را از بین بردند اما قصر مدفون اسرحدّون را نه تنها مستثنی داشتند بلکه بطور حساب شده و با هدف کشف و فروش آثار باستانی در کاخ مدفون در دل خاک به حفاری و جستجو پرداختند.”

اسرحدّون پادشاه امپراتوری آشور در قرن هفتم پیش از میلاد و پدر «آشوربانیپال»، آخرین پادشاه مقتدر آشور بود. داعش در ماه ژوئیه ۲۰۱۴، مقبره یونس نبی را در شهر موصل عراق به‌طور کامل منفجر و ویران کرد.

آمریکایی ها در ماه های ژوئن و ژوئیه و تقریبا بیش از ۲ ماه و نیم از حمله داعش و سقوط موصل، به درخواست کمک های دولت عراق پاسخ منفی دادند و هیچ تحرکی علیه داعش نداشتند، درست در روزهایی که داعش سرگرم غارت و تخریب مقبره یونس نبی و خالی کردن خزائن زیر مقبره بود.

انهدام آثار در موزه نینوا

داعش هفتم اسفند سال ۹۳ ( ۲۶ فوریه۲۰۱۵) عملیات تخریب تندیسهای تاریخی در موزه نینوا درشهر موصل را در قالب یک ویدئو به نمایش گذاشت که تصاویری را نشان می داد در آن تکفیری ها با تیشه و چکش و سرنگون کردن مجسمه ها به جان آثار موجود در موزه افتاده بودند. موزه موصل از مهمترین موزه های جهان بود که درآن هزاران اثر ارزشمند نگهداری می شد و برخی از این آثار متعلق به قرن هشتم قبل از میلاد بود.

البته نه آن هنگام که حتی بعد از آزادسازی موصل نیز کسی درباره سرنوشت آن هزاران اثر ارزشمند تاریخی و عتیقه جات موجود در موزه موصل چیزی نگفت.

ویران کردن شهر باستانی نمرود

منطقه ای در ساحل دجله، در حدود ۳۰ کیلومتری جنوب شرق موصل، جای دیگری بود که تکفیری ها این بار به بهانه نمرود آنجا را ویران کردند. شهر تاریخی نمرود در ششم مارس ۲۰۱۵ مورد حمله داعش قرار گرفت و تکفیری ها با بولدوزرها و ماشین آلات سنگین آثار تمدن آشوری را در شمال عراق که مربوط به قرن ۱۳ پیش از میلاد است، با خاک یکسان کردند. سازمان یونسکو نیز این اقدام را جنایت جنگی خواند و باستانشناسان آن را فاجعه توصیف کردند.

ویران کردن شهر باستانی هترا یا الحضر

داعش در شانزدهم اسفند ۱۳۹۳ (۷ مارس ۲۰۱۵) شهر باستانی هترا (الحضر) واقع در ۱۵۰ کیلومتری جنوب غرب موصل، متعلق به دوران اشکانیان را مورد حمله قرار دادند و بخش زیادی از آن را ویران کردند. این شهر که در دوران تاریخی شاهد اتفاقات و رویدادهای مهم در میانه آوردگاه دو امپراتوری جهان بود، در میان آه و ناله باستانشناسان ویران شد، البته در اینجا نیز هیچ مرجع و منبع رسمی و صاحب نظری در خصوص سرنوشت آثار موجود در این سایت تاریخی سخنی نگفت و گزارشی نداد.

ویران کردن آثار باستانی پالمیرا در سوریه

در سوریه نیز عمق تخریب و ویرانی آثار باستانی و تمدنی توسط داعش زیاد است، اما هنوز گزارش های کامل و جامعی در دست نیست، با اینحال تخریب و ویرانی شهر باستانی پالمیرا به فرماندهی یک داعشی به نام ابولیث سعودی در شرایطی صورت گرفت که یونسکو و باستانشناسان و مورخین جهان با چشمان نگران شاهد این ویرانی ها بودند. ابولیث پیش از شروع عملیات تخریب از طریق یک شبکه رادیویی به نام “الوان اف ام” از قصد و نیت این گروه تکفیری برای شهر پالمیرای سوریه خبر داده بود.

داعش که به جنگ تاریخ، آثار تمدنی، فرهنگ و اندیشه آمده بود، کار خود را اواخر اوت ۲۰۱۵ در پالمیرا شروع کرد و ابتدا معبد تاریخی “بعل” را تخریب کرد. در هفته اول اکتبر همین سال هم طاق نصرت معروف شهر را ویران کرد و در ماه ژوئیه ۶ تندیس باستانی از جمله “شیر اللات” را در هم کوبید.

آثار کجا رفته است؟

این اتفاقات در مقابل چشم سازمان های بین المللی و جامعه جهانی تنها با ابراز محکومیت، نگرانی و آه و ناله های باستانشناسان رخ می داد و در انبوه خبرهای مربوط به این اقدامات وحشیانه حتی یک سوال درباره سرنوشت هزاران قطعه و شیِ ارزشمند به سرقت رفته پرسیده نشد.

برخی معتقدند که عملیات ویرانسازی و تخریب آثار تاریخی، پوششی برای غارت آثار باستانی از سوی داعش و فروش آنها دربازارهای جهانی بود، چنانکه مقامات عراقی نیز پس از باز پس گیری موصل گفتند که در تونل‌هایی که در بخش‌هایی از موصل حفر شده به اشیاء باستانی دست یافته‌اند؛ اشیایی که نیروهای داعش آنها را از موزه‌ها به تاراج برده و در حال انتقال این آثار به خارج از منطقه بودند.

بی‌شک اگر مقامات عراقی و سوری فهرستی از اشیاء مفقود شده تاریخی خود تهیه کنند، می‌توان رد حداقل برخی از آنها را که احتمالا در حراجی ها فروخته شده، در میان آثار مجموعه داران و موزه‌ها پیدا کرد و فهمید چه کسانی بر سر میراث تمدنی ملت‌های منطقه با یکی از جنایتکارترین گروه‌های تروریستی وارد معامله شده‌اند.

در کنار همه احتمالات، نمی توان این فرض را هم رد کرد که سران داعش و برخی کشورهای حامی آنان از آمریکا  گرفته تا عربستان و امارات، در ارتباط با ثروت های به غارت رفته از سایت های تاریخی دستشان در یک کاسه بوده است.

در  طول جنگ علیه داعش و حتی در سال های اخیر گزارش های مستندی وجود دارد که آمریکایی ها بطور مستمر در جابجایی فرماندهان و نیروهای داعش در شمال عراق با استفاده از بالگرد اقدام کرده اند.

حالا بعد از سال ها، یکی از بزرگترین دلال های القاعده و داعش که در قاچاق آثار ارزشمند تاریخی عراق به خارج دست داشته، دستگیر شده است؛ “سامی جاسم الجبوری” معاون ابوبکر البغدادی و مسئول پرونده‌های مالی و اقتصادی گروه تروریستی داعش است که سال ها در زندان بوکا در بصره در اختیار نیروهای آمریکایی بود و هفته گذشته در عراق به دام نیروهای امنیتی این کشور افتاد.

براساس اعترافاتی که خود الجبوری کرده، این فرد علاوه دست داشتن در فروش محموله‌های نفتی و مواد معدنی، نقش اصلی را در سرقت، انتقال و فروش اشیاء تاریخی از موزه‌ها و محوطه‌های باستانی عراق و سوریه و تخریب آثار دراین دو کشور تا سال ۲۰۱۸ داشته است.

اما هنوز مقام های عراقی از الجبوری نپرسیده اند که “آثار به غارت رفته را به کجا منتقل کرده و از چه کسانی برای تخریب ها و ویرانی ها دستور می گرفته است؟”

شاید الجبوری به عنوان جعبه سیاه غارت آثار منطقه بتواند روشن کند که آیا همه وحشی گری رخ داده علیه آثار تمدنی در خاورمیانه، ریشه در تفکر و اندیشه تکفیری داشته یا همه این اتفاقات به دست مافیای جهانی رخ داده است و یا این هر دو در قالب یک قرارداد نانوشته دست به دست دادند؛‌ اتفاقاتی که در طول آن هم هویت و فرهنگ ملت های منطقه را نشانه گرفته و نابود کردند و هم تمامی ثروت های تاریخی را به تاراج بردند.

و در خاتمه نقشه و دستور از کجا بود؟