ادیان در عصر فضای مجازی چه سرنوشتی دارند؟

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، نشست دین آینده و آینده ادیان در عصر فضای مجازی از سوی اندیشکده مطالعات آینده پژوهی موسسه آموزش عالی طلوع مهر در قم برگزار شد.

حجت الاسلام والمسلمین محمدرضا برته با توجه به گسترش و احاطه فضای مجازی در عصر کنونی گفت: اکنون این سوال مطرح می شود که در دنیای پسامدرن و حاکمیت فناوری و فضای مجازی، آینده ادیان چه خواهد شد و چه دینی، دین آینده خواهد بود؟

او افزود: در یک پس نگری تاریخی می بینیم که همه انبیاء با یک ماموریتی مبعوث شدند و اگر کار ویژه انبیاء ارتقای نرخ دینداری و معنویت نزد مردم بوده است با بررسی دستاورد آنها متوجه می‌شویم که آنها در این ماموریت موفق عمل کرده‌اند و گام‌های بزرگی برداشته شده و پروژه نبوی، پروژه موفق و قابل دفاعی است.

مسئول مرکز رسانه و فضای مجازی حوزه‌های علمیه افزود: در ادامه بررسی‌ها به سوال دیگری می‌رسیم که آینده ادیان چه خواهد شد و این سوال بسیار جدی‌تر است؛ چرا که در مورد آنچه هنوز محقق نشده صحبت می‌کنیم.

او با اشاره به وضعیت دینداری مردم در دنیا گفت: دین که در گذشته بسیاری از جوامع امری بی‌رقیب بود و در ابعاد مختلف حاکمیتی، اعم از فرهنگ، سیاست، اقتصاد، آموزش و… حضوری معنادار داشت، مورد هجمه جدی قرار گرفته است.

به گفته برته، دین در روزگاری در غرب بسیار قدرتمند بود و مسیحیت قلمرو بزرگی از حیات مردمان آن دیار را در اختیار داشت و پادشاهان را تعیین می‌کرد و سبک زندگی مردم را انشاء می‌نمود ولی امروز در نزاع با اومانیسم منزوی شده است.

او یادآور شد: چه بخواهیم چه نخواهیم دنیای مدرن با نزاع کم و بیش جدی خود فضا را برای حضور اجتماعی برخی از ادیان تنگ و دشوار کرده است. حال باید پرسید با افت شدید دمای دینداری، وضعیت و آینده ادیان چگونه خواهد بود؟

مسئول مرکز رسانه و فضای مجازی حوزه‌های علمیه با اشاره به شرایط اجتماعی مردم ایران در زمان هشت سال جنگ تحمیلی گفت: در آن دوران افراد از مکاتب فکری و مذاهب و حتی ادیان مختلف از مسلمانان تا ارامنه و مسیحیان، از شیعه تا سنی همه برای یک آرمان مشترک و ارزشی تازه یافته در انقلاب اسلامی که بزرگ‌تر از حوزه مرزهای سنتی آنها بود دور هم جمع می‌شدند و می‌جنگیدند، از یکدیگر حمایت می کردند و در یک کلام نگاه جبهه‌ای و نه فردی داشتند.

او با استفاده از استعارات قرآن کریم در شرح این اندیشه گفت: قرآن با به کارگیری واژه اهل کتاب و انتساب اسلام به انبیای پیشین، اسلام عزیز را جبهه عام و فراگیر حق معرفی می‌کند و همه متواضعان در برابر حق (و نه لزوما رسیدگان به آن) و همه کسانی که در جستجو و کنکاش حق هستند را در یک جبهه جمع کرده و دیگران که اندیشه توحیدی ندارد در طرف مقابل قرار می‌گیرند و این جبهه همان شرک، ظلم، طاغوت و استکبار است.

برته ادامه داد: بر اساس آیه هشتم از سوره ممتحنه «لَا یَنْهَاکُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یُقَاتِلُوکُمْ فِی الدِّینِ وَلَمْ یُخْرِجُوکُمْ مِنْ دِیَارِکُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَیْهِمْ» قرآن مومنان را از نیکی کردن و ارتباط با کسانی که بر روی جبهه حق شمشیر نکشیدند و در برابر دینداری اهل حق نایستادند نهی نکرده است و بر این أساس ما می‌توانیم جبهه حق را به عنوان جبهه آرمانی دینداری خود در دنیای آینده ببینیم.

او اضافه کرد: در اسلام هیچ نزاع بنیادی میان ادیان توحیدی مانند مسیحیت و اسلام وجود ندارد بلکه در وهله نخست در برابر استکبار، استبداد و ظلم ایستاده است و نتیجه این که اگر ما نگاه جبهه‌ای مبتنی بر حق پیدا کردیم، آنگاه آرمان و غایت این جبهه نابودی طرف مقابل نیست و اصلا جبهه حق به دنبال کشتار و حذف جبهه باطل نیست بلکه به نجات، سعادت و هدایت آن جبهه فکر می‌کند؛ حتی اگر در این مسیر دچار مشقات شده و به شهادت برسد. بنابراین دغدغه اسلام حل و بازکردن گره است و به جای کشتار جمعی به اصلاح و احیای جمعی می‌اندیشد.

مسئول مرکز رسانه و فضای مجازی حوزه‌های علمیه با اشاره به وجود دو نوع نگاه در بررسی ادیان گفت: در نگاه اول، ادیان، به صورت مدرسی و مطالعه کتاب‌های الهیاتی، کلامی، مبانی فلسفی و مبانی معرفت شناختی مورد بررسی قرار می‌گیرد و در نگاه دوم که نگاه رفتاری است اخلاق، فقه، مناسک، عرصه‌های آداب و رسوم و سبک زندگی را مورد کنکاش قرار می‌دهیم.

او بیان داشت: در نگاه اول دین مساوی است با نگاشته‌های تاریخی و الهیاتی و در نگاه دوم دین بر اساس عملکرد دیندارانش سنجیده می‌شود. همان فرقی که میان شیعه و تشیع وجود دارد و طبق سخنان شهید مطهری شیعه یعنی آن فاهمه کتابی از الهیات و تشیع یعنی، ظهور اجتماعی آن الهیات. بنابراین برای فهم تشیع باید به سراغ تجلیات اجتماعی مانند زیارت، عاشورا و غدیر برویم که ظهور و بروز اجتماعی شیعه را نشان می‌دهد.

برته در ادامه افزود: در نگاه دوم که نگاهی عام و شامل است دین مساوی با دینداری و تجلی دین در عرصه‌های اجتماعی یا همان سبک زندگی است.

او با طرح این سئوالات که در عصر فضای مجازی آینده ادیان چه خواهد شد و دین آینده کدام است و دینداری چه ظهور و تجلی در دنیای آینده خواهد داشت و کدام مصداق از دین، وجه قالب دینداری در آینده است؟ ادامه داد: دین این ظرفیت را دارد که در دنیای آینده تکیه گاه مردم شده و مردم با اتکای به آن در دنیای به شدت مدرن شده احساس معنویت کنند.

مسئول مرکز رسانه و فضای مجازی حوزه‌های علمیه تاکید کرد: برای بررسی این مساله باید به این نکته مهم و ضمنی توجه شود که جوانان در عصر فضای مجازی به‌زودی با این دگردیسی مواجه خواهند شد؛ چرا که حاکمیت‌ها فضای مجازی را کنترل نمی‌کنند و حمکرانی در فضای مجازی کم و بیش از حاکمیت‌ها جدا است و ما در این عصر با جوانانی مواجهیم که بخش اعظم زندگی خود را ذیل حکمرانی‌های تعریف شده در فضای مجازی می‌گذرانند و باید به این سئول پاسخ داد که ربط و نسبت این حکمرانی با استانداردهای دینی چه می‌شود؟

به گفته او، جوانانی که امروز ذیل شبکه‌های اجتماعی هویت خود را بازتعریف می‌کنند و فضای مجازی آنقدر خزنده پیش رفته است که هم خودش آن را به رسمیت شناخته و هم دیگران آن را به رسمیت می‌شناسند و بر آن اساس یکدیگر را قضاوت و پیشداوری می‌کنند. بنابراین فضای مجازی بستر شکل‌گیری هویت آینده ما شده است.

برته تصریح کرد: باید این حقیقت را پذیرفت زمانی که یک سوپراپلیکیشن ۴۵ میلیون ایرانی را جذب کرده و این افراد بیشتر وقت خود را در آن می‌گذرانند، و این زمان سه برابر بیشتر از زمانی است که با خانواده خود معاشرت دارند.

او اضافه کرد: حال که هویت به‌روز شده ما همان سبک زندگی ما است که در مرحله اول در فضای مجازی تعریف می‌شود و همچنین دین را با دینداری و سبک زندگی افراد تعریف می‌کنیم، بنابراین به‌تدریج پیوند دینداری و فضای مجازی پررنگ می‌شود و دینداری نیز گونه‌ای از حضور در فضای مجازی است.

مسئول مرکز رسانه و فضای مجازی حوزه‌های علمیه افزود: از نکات مهم در عالم فضای مجازی این است که انسان به هویتی که در عالم عینی هیچ‌گاه به آن دست نمی‌یابد و به آرزوهایی که در عالم ذهنی ملموس نیست در فضای مجازی به آنها دست می‌یابد و برایش محقق می‌شود. درحقیقت عالم فضای مجازی ما را در بین این دو عالم عین و ذهن سریان می‌دهد.

او بیان داشت: فضای مجازی عالم تحقق آرزوها و هویت پنهانی انسان معاصر شده است و ناشکفتگی‌ها و نارضایتی‌های خود را که در عالم عین پنهان می کرده است و از آن محدودیت‌ها فرار می کند، در فضای مجازی به همه آنها می‌رسد. بنابراین فضای مجازی بستر تحقق هویت انسان عصر حاضر شده است که در عالم عین مجال رسیدن به آن را نداشته است. در حقیقت در فضای مجازی به صورت برزخی خودساخته خویش رسیده است.

برته در ادامه فضای مجازی را شامل فناوری‌های مختلف بلاک چین، رباتیک، اینترنت اشیا، دیتا مانینگ و هوش مصنوعی دانست و گفت: ترکیب این فناوری‌ها یک سه گانه بین نانو، آی‌تی و بایو را ایجاد کرده است که دارای کاربست ریزفناورهای زیستی است که با ادغام همه این عرصه‌ها دنیای بسیار پیچیده‌ای در برابر دیدگان بشر است.

او یادآور شد: در دنیایی که مدام دیتاها و بیگ دیتاها تولید، ذخیره و بازیابی می‌شود بستر جدیدی را در عرصه‌های مختلف ایجاد کرده است و انسان با این حقیقت مواجه است که در این عرصه حقوق انسانی به معنای عام در فضای مجازی مورد هجوم قرار می‌گیرد.

به گفته مسئول مرکز رسانه و فضای مجازی حوزه‌های علمیه، کدام دین است که می تواند چتر عام و شاملی را در عصر فضای مجازی داشته باشد و تکیه گاه انسان در دنیای فردا شود؟

او در ادامه سخنان خود به خاموشی و از بین رفتن برخی ادیان در مواجه با صنایع جدید و تحول در صنعت و تجارت و فرهنگ اشاره کرد و افزود: برخی ادیان با تحولات فرهنگی حذف و خاموش شدند و در مقابل برخی از فرق و مذاهب دینی توانستند با به خدمت گرفتن فناوری و صنعت، خود را با این صنعت جدید به‌روز و بازتعریف کنند.

برته در ادامه افزود: اگر دینداری همان سبک زندگی است و اگر دنیای آینده ما سبک زندگی خود را در در فضای مجازی می‌داند آن دینی می تواند دین فردا باشد که در تعامل با فضای مجازی تصمیم درستی بگیرد و فضای مجازی به معنای عام نه تنها شبکه‌های اجتماعی بلکه تمام تحولات فناورانه عصر دیجیتال را تدبیر نماید.

او افزود: در مواجهه با فضای مجازی نگاه تقابلی و نگاه هضم شدن منجر به از بین رفتن ایفای نقش دین در عصر جدید می‌شود و تنها باید با نگاه تعامل و تدبیر حکیمانه هویت دینی در فضای مجازی از انسان فردا را تعریف کرد و پیوست نگاریهای فرهنگی در عرصه‌های مختلف فضای مجازی ایجاد نمود و اینگونه است که انسان می‌تواند در دل فضای مجازی کنشگری فعال داشته و در عین حال عمیقا باورمند و دیندار باشد.

مدیرمسئول رسانه های حوزه تصریح کرد: دینی می تواند نسخه‌ای از دینداری را به ما دهد که بر پیشران‌های تحول فضای مجازی سوار باشد و در عین حال در آنها هضم نشود و فضایی را ترسیم کند که در آن پیشرانی از آن متدین توانمند و موثر در فضای مجازی است بدون شک این دین دین آینده خواهد بود.