کلیسای «هریپسیمه مقدس»، تنها کلیسای ارامنه در قزوین

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، شب سال نو میلادی بهانه‌ای شد تا به یکی از کلیساهای شهر قزوین بروم، کلیسای هریپسیمه مقدس (Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցի) که این روزها به کلیسای رفیع معروف است مقصد اصلی است.

این کلیسا در یکی از خیابان‌های پرتردد شهر قزوین یعنی خیابان خیام در کوچه رفیع قرار دارد، انتهای کوچه درب کلیسا خودنمایی می‌کند، برگه‌هایی روی درب چسبانده شده است که نشان می‌دهد به علت کرونا امکان بازدید از کلیسا وجود ندارد، با تردید دکمه زنگ را فشار می‌دهم، بعد از چند ثانیه صدای خانمی را از آیفون می‌شنوم، می‌گویم خبرنگار هستم و قصدم تهیه گزارش از کلیسا است، دیگر صدایی نمی‌شنوم.

دقایقی در سکوت آنجا را ورانداز می‌کنم، مردی درب کلیسا را نیمه‌باز می‌کند و می‌گوید برای ورود به کلیسا باید مجوز داشته باشید، می‌گویم مجوزهای لازم همراهم است، بدون سخنی در را می‌بندد نگاه متعجبم را که می‌بیند می‌گوید «اجازه دهید هماهنگ کنم»؛ رفت‌وآمدها ادامه پیدا می‌کند، هر سؤالی که می‌پرسد درب را می‌بندد و برای انتقال پاسخ من به داخل حیاط می‌رود و برمی‌گردد.

این بار درب که باز می‌شود، خانمی که معرفی‌نامه‌ام در دستانش است، تأکید می‌کند باید از مسئول اصلی کلیسا آقای بارسقیان نیز اجازه بگیرم، درنهایت بعد از گذشت یک روز، هماهنگی‌ها صورت می‌گیرد و قرار روز شنبه را می‌گذاریم.

شنبه که به کلیسا می‌روم تصور می‌کنم همان پرسش و پاسخ‌ها و درب‌های بسته در انتظارم باشد اما این بار باکمال میل و خوش‌رویی درب را به رویم باز می‌کنند، درب کلیسا طوری طراحی‌شده است که برای ورود به کلیسا باید سر خم‌کنی و به حالت تعظیم وارد شوی.

به‌محض ورود به حیاط، ساختمان آجری کلیسا خودنمایی می‌کند، کلیسای رفیع از قدیمی‌ترین کلیساهای قزوین است که طرحی مبتنی بر محورهای چلیپایی دارد، این کلیسا باهمت کشیش هاروتیون دِرمسروپیان در زمین موقوفه‌ای توسط هوانس بارسقیان ساخته‌شده و دارای نمازخانه، سالن اجتماعات و یک مدرسه است، بر اساس متون تاریخی ارامنه، ارامنه از زمان شاه‌عباس کبیر به ایران آمده‌اند و سال تاسیس بنای کلیسای هریپسیمه مقدس را نیز سال ۱۶۷۶ میلادی تشخیص داده‌اند.

حیاط سرسبز است و سمت چپ آن اتاق‌هایی شبیه اتاق مهمان قرار دارد، پایین هر اتاق زیرزمین‌هایی شبیه آب‌انبار قرار دارد، در گوشه‌ای دیگر از حیاط نیز اتاق‌هایی در کنار هم قرار دارد که گمان می‌کنم باقیمانده مدرسه رفیع است، پیش‌ازاین شنیده بودم که کلیسا در داخل مدرسهٔ ارامنه قرارگرفته است اما بعد از تعطیلی مدرسه کلاس‌های مدرسه به مکانی برای اسکان دانشجویان یا ارمنی‌های مسافر تبدیل‌شده است که البته این روزها کسی در آن مستقر نیست، اگرچه قبل از کرونا دانشجویان ارمنی آنجا مستقر بودند و به گفته خادم کلیسا ۷۲ دانشجو آنجا اسکان داشتند که آخرین دانشجو نیز امسال آنجا را ترک کرده است.

پنجره یک اتاق باز است، پرده را کنار می‌زنم اتاق‌ها شبیه خوابگاه دانشجویی و دارای یک‌تخت و یک اجاق‌گاز است، البته این روزها کسی در آن مستقر نیست، روی درب هر اتاق یک شماره نصب‌شده است، گوشه حیاط نوشته‌ای توجهم را جلب می‌کند «دانش آموزان عزیز جبهه و سنگر شما مدرسه است»، به نظر می‌رسد مدرسه تا زمان دفاع مقدس فعال بوده است.

در کنار نوشته بنای کوچکی است که گربه سیاهی با آرامش آنجا چمپاته زده است. سمت راست حیاط باغچه کوچکی دارد که آنجا نیز موتورخانه، دستشویی و آشپزخانه‌ای کوچک نشان از حیاتی درگذشته می‌دهد.

به سراغ سالن اصلی کلیسا می‌روم، خادم کلیسا قبل از ورود قوانینی را متذکر می‌شود در کلیسا باید روسری بر سر داشته باشیم، آدامس جویدن ممنوع است و نباید با تلفن همراه صحبت کرد؛ از درب کوچک وارد می‌شویم ورودی کلیسا به شکل نیم‌دایره است و بعدازآن فضای مستطیل شکلی است که نیمکت‌ها به ترتیب چیده شده است؛ محراب کلیسا در ضلع شرقی آن قرارگرفته و ۲ درب که نقاشی تادئوس و باردقمیوس روی آن کشیده شده در محراب خودنمایی می‌کند که با چند پله از نمازخانه جداشده است.

خادم کلیسا می‌گوید اینجا محلی است که کشیش‌ مراسم را انجام می‌دهد، در کنار محراب تابلو کوچکی به زبان ارمنی حکاکی شده که خبر از ساخت کلیسا در سال ۱۹۳۶ می‌دهد، در بخش‌های مختلف کلیسا کتاب انجیل قرار دارد و یک تقویم که مناسبت‌ها در آن نوشته شده است، تابلوهای به صلیب کشیدن حضرت مسیح، تابلوی مهر مادر و تابلوی حضرت مریم در بخش‌های مختلف کلیسا نصب‌شده است.

در ۲ طرف محراب، یک اتاق کوچک قرار دارد؛ در اتاق کوچک سمت راست محراب تابلوهای نقاشی شده نصب‌شده، یک میز کوچک و صندلی سبزرنگ به همراه چند شمع روی آن نیز در اتاق قرار داده‌شده است، برخی از افرادی که به کلیسا می‌آیند در این اتاق به‌صورت شخصی با خدای خود به راز و نیاز می‌پردازند و هر فردی که بخواهد یک شمع برداشته و به انتهای کلیسا می‌روند.

اتاق کوچک سمت چپ نیز محلی است که کشیش‌ها لباس خود را عوض می‌کنند، یک لباس مشکی، یک لباس بنفش و یک لباس یاسی در چوب‌لباسی اتاق آویزان است، هر رنگ مختص یک کشیش است که کشیش اصلی لباس مشکی را بر تن می‌کند.

کلیسا دارای تزئینات ساده آجری به‌صورت نیم ستون و ستون‌نما است سقف آن پوششی به‌صورت طاق آجری دارد که فضای مرکزی هال نمازخانه، بین چهارستون و برج ناقوس، سقفی شیب‌دار و مرتفع‌تر از دیگر قسمت‌ها دارد.

به سمت غرب کلیسا که حرکت کنیم، پنجره کوچک نیم‌دایره‌ای قرار دارد، این پنجره مربوط به محلی است که کودک را در آن غسل‌ تعمید می‌دهند، یک روشویی به‌اندازه نوزادی کوچک در آنجا تعبیه‌شده است که هر فرزندی که به دنیا می‌آید بعد از چهل روز به اینجا می‌آوردند تا نوزاد با روغن مقدس غسل‌تعمید داده شود، البته که بیش از ۱۹ سال است مراسمی انجام نشده چرا که ارامنه قزوین مهاجرت کردند؛ کمی با فاصله از آن نیز درب چوبی دیگری قرار دارد، این فضا محل نگهداری اشیا کلیسا است.

در ضلع غربی کلیسا، در بزرگی قرار دارد، با عبور از آن به فضای زیر ناقوس می‌رسم، این فضا طرحی هشت‌گوش دارد؛ همچنین در این بخش فضایی برای روشن کردن شمع در نظر گرفته‌شده است، اگر نگاهی به دیوارهای برج ناقوس بیندازی سنگ‌قبری با زبان ارمنی که عکس دختر کوچکی بر آن نصب‌شده است جلب‌توجه می‌کند، در دیوار روبهروی آن نیز یادبود برخی از شهدای ارمنی‌ نصب‌شده است.

از زمان شیوع کرونا تاکنون این کلیسا میزبان مراسم خاصی نبوده است، از طرفی با کم شدن تعداد خانواده‌های ارمنی در قزوین به‌ندرت کشیش به قزوین اعزام می‌شود، تعداد خانواده‌های ارمنی استان قزوین در حال حاضر انگشت‌شمار هستند این در حالی است که طبق اسناد تاریخی از سال ۱۶۰۵ م (۱۰۱۴ ق) از زمان کوچ ارمنیان به قزوین تا سال ۱۷۰۷ م (۱۱۱۹ ق)، شهر قزوین یک قرن پذیرای مهاجران ارمنی بود؛ مسیحیان ارمنی به‌عنوان یک اقلیت دینی استان قزوین دارای محله، اماکن زندگی، کلیسا و آرامستان ویژه بوده اما هم‌اکنون تنها کلیسای ارمنی قزوین میزبان خانواده‌های کمی است و خادم آن هر شنبه‌شب‌ها ناقوس را به صدا درمی‌آورد تا نشان دهند هنوز تعدادی از ارمنی‌ها در قزوین ساکن هستند.