اساتید معارف باید دائما در حال به‌روزرسانی خود باشند

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، نشست «اخلاق حرفه‌ای استادان دروس معارف اسلامی و آموزش مجازی» روز چهارشنبه ۲۲ دی‌ماه با ارائه حجت‌الاسلام والمسلمین مهرداد آقاشریفیان، عضو هیئت علمی و مدیر گروه معارف اسلامی دانشگاه هنر اصفهان برگزار شد.
در ادامه سخنان وی را می‌خوانید:

یکی از مباحث بسیار مهم در حوزه معارف اسلامی، اخلاق است و یکی از گرایش‌های مهم در مباحث اخلاقی نیز اخلاق حرفه‌ای است و یکی از مباحث زیرمجموعه اخلاق حرفه‌ای، اخلاق حرفه‌ای استادان و مخصوصاً اساتید معارف اسلامی است. خداوند در آیه ۶۶ تا ۶۹ سوره کهف فرموده است: «قَالَ لَهُ مُوسَىٰ هَلْ أَتَّبِعُکَ عَلَىٰ أَنْ تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا قَالَ إِنَّکَ لَنْ تَسْتَطِیعَ مَعِیَ صَبْرًا وَ کَیْفَ تَصْبِرُ عَلَىٰ مَا لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْرًا قَالَ سَتَجِدُنِی إِنْ‌شَاءَ اللَّهُ صَابِرًا وَلَا أَعْصِی لَکَ أَمْرًا؛ موسی به او گفت: آیا اذن می دهی که من تو را به این هدف پیروی کنم که از آنچه به تو آموخته‌اند، مایه رشدی به من بیاموزی؟ گفت: ای موسی! تو هرگز نمی توانی بر همراهی من شکیبایی ورزی و چگونه می توانی بر چیزی که به آن احاطه [علمی] نداری شکیبایی ورزی؟ گفت: اگر خدا بخواهد، مرا شکیبا خواهی یافت، و هیچ فرمانی را از تو مخالفت نخواهم کرد» حضرت موسی(ع) از خضر درخواست کرد که او را پیروی کند تا به او علمی بیاموزد که مایه رشد باشد لذا اولین مسئله‌ای که قرآن مطرح می‌‌کند این است که باید دنبال علم رشد‌دهنده باشید و اولین وظیفه اساتید معارف نیز این است که دنبال نسل رشید باشند.

مهم‌ترین ویژگی‌های اساتید دروس معارف
نکته‌ دیگر در این آیات این است که همه انسان‌ها یک ویژگی ندارند. خضر می‌گوید ای موسی تو صبر و شکیبایی همراهی با من را نداری. بنابراین در آموزش دروس معارف باید استطاعت همراهان خود را در نظر بگیریم و در آموزش فقط به دنبال انتقال موضوعات نباشیم. تا مدت‌ها برخی افراد گمان می‌کردند موفقیت یک استاد در این است که بتواند مطالب علمی را بیان کند اما تحقیقات فراوان در زمینه تعلیم و تربیت چنین دیدگاهی را مخدوش کرده و مسائلی نظیر تکنیک‌های تدریس نیز بسیاری مورد توجه قرار گرفته است. مخصوصاً در دورانی که شاهد آموزش مجازی هستیم این مسئله اهمیت بیشتری پیدا کرده است. یقیناً در آینده نیز آموزش مجازی یکی از اولویت‌های آموزشی خواهد بود چراکه وزارت علوم نیز تأکید کرده که آموزش‌های مجازی ادامه خواهد داشت.

یکی از اهداف دروس معارف، پرورش معنوی و اخلاقی مخاطبان و دیگری این است که کارکردهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دین را نشان دهند تا دانشجویان بتوانند اخلاق را در هنر، پزشکی، مهندسی و … مورد توجه قرار دهند. حال سؤال این است بر اساس آنچه قرآن کریم فرموده است «وَکَیْفَ تَصْبِرُ عَلَىٰ مَا لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْرًا» آیا توانسته‌ایم مأموریت خود را به خوبی در تدریس دروس معارفی و صبر و شکیبایی در این زمینه انجام دهیم.

امیرالمؤمنین(ع) می‌‌فرمایید: دانش بیاموزید زیرا که آموختن دانش، ثواب و حسنه است و مذاکره‌اش تسبیح و و جست‌وجوی آن جهاد و یاددادن به کسی که آن را نمی‌داند صدقه است. دانش انیس خلوت و یار تنهایی و حربه‌ای علیه دشمنان و زیور دوستان است. خداوند به واسطه دانش، مردمانی را بلندمرتبه گردانَد و آنها را پیشوای خوبی‌ها کند تا به آنها تأسی جویند و کردارشان مورد توجه قرار گیرد و آثارشان اقتباس شود. اگر کسی این نگاه امیرالمؤمنین(ع) را نداشته باشد طبیعتاً نمی‌تواند استاد خوبی باشد. یکی از مشکلاتی که امروزه داریم این است که اساتید ما نمی‌توانند به خوبی دانشجویان را جلب مطالب خود کنند. بنده به خاطر مسئولیت مدیرگروهی که دارم، مشاهده کرده‌ام که برخی از دانشجویان به استاد خود مانند مادر نگاه می‌کردند و درخواست داشتند دروس دیگری هم به ایشان ارائه شود. لذا یکی از مبانی تدریس صحیح دروس معارفی، ارتباط بسیار خوب بین استاد و دانشجو است.

تأکید امام سجاد(ع) بر رفتار نیکو با دانش‌پژوهان
تاکنون نزدیک به دویست شماره مجله معارف از سوی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها منتشر شده است. طبق تحقیقاتی که بنده انجام دادم بسیاری از اساتید معارف اساساً این مجله را ندیده‌اند و نخوانده‌اند و این یک ایراد است. باید علم و آگاهی اساتید دروس معارف دائماً بیشتر شود و در صورت امکان فرصت‌های مطالعاتی به آنها بدهیم تا دائماً خود را به روز کنند.

امام سجاد(ع) می‌فرماید: حق آنان که در تعلّم، فرمانبر و زیردست تو هستند این است که برای خدای عز و جل، در دانشی که به تو ارزانی داشته و از گنجینه‌های خود به تو سپرده و سرپرست آنان قرار داده است در آموزش مردم نیکی کنی و با آنان تندی نکرده و تنگ‌دلشان نسازی، خداوند از فضل و کرمش بر تو می‌افزاید. برخی همکاران توجه ندارند که این کلاس درس همانند امانت در اختیار ماست و گاهی سر کلاس درباره مسائل جزیی و بی‌اهمیت همانند تصمیم فلان وزیر صحبت می‌کنند و این باعث می‌شود دانشجو روش تحقیق را یاد نگیرد.

راغب اصفهانی که از دانشمندان بزرگ اسلامی است برای یک استاد ۹ شرط را مطرح می‌کند؛ اول آنکه نشر علم را واجب بداند، برخوردش با هر دانشجویی فقط از روی علم باشد، میان فقیر و غنی فرق نگذارد، علم را با قرار دادن در غیر موضعش مورد ظلم قرار ندهد، طبع هر دانشجو را در نظر بگیرد، در آموزش، ترتیب آموختن مطالب را در نظر بگیرد تا او به سهولت یاد بگیرد، رفتار تندی با دانشجو نداشته باشد، برخورد خصمانه نداشته باشد بلکه با دانشجو مثل یک طبیب و بیمار رفتار کند، سعی کند آنچه آموزش می‌دهد آراء درست باشد و باطل را آموزش ندهد و وقتی چیزی را از او می‌پرسند که نمی‌داند از گفتن نمی‌دانم ابا نورزد.

متأسفانه ما به میزان زیادی دچار تشتت روش شده‌ایم؛ برخی اساتید دانشجو را زیر نظر دارند و برخی اساتید نیز کلاس را کاملاً رها کرده‌اند. شهید ثانی نیز خصلت‌هایی برای استاد برمی‌شمرد از جمله اینکه در میان شاگردان ایجاد شوق و دلبستگی کند، هرگونه بدی که برای خود نمی‌پسندد برای شاگردان نیز نپسندد، عامل لطف و محبت باشد که از مؤثرترین عوامل تعلیم و تربیت هستند، فروتنی و لطف در برخورد با دانشجویان داشته باشد، تفقد از احوال دانشجویان و اطلاع از نام و مشخصات آنها داشته باشد، کوشش در تفهیم مطالب و رعایت استعداد شاگردان و رعایت انصاف در هنگام بحث و گفت‌وگو و مذاکره با شاگردان داشته باشد.

ویژگی‌های استاد از منظر شهاب‌الدین سهروردی
شهاب‌الدین سهروردی، عارف قرن ششم نیز در فتوت‌نامه می‌نویسد: استاد باید همیشه در اندیشه شاگرد باشد، چه او حاضر باشد و چه غایب. اگر از شاگرد خطایی در فتوت سر زد استاد در حالی که سر و چشمش به زیر است باید به او بگوید این خطا و سهو در تو به وجود آمد. همیشه من را حاضر دان که چشم و گوش ما به سوی توست. اگر استادی این ویژگی را نداشته باشد استاد واقعی نیست بلکه فقط به معنای مجازی استاد است. اگر استادی نسبت به خطای شاگردان بی‌اعتنا باشد دیگر حقی به گردن وی ندارد. متأسفانه گاهی استاد سر کلاس به گونه‌ای سخت‌گیری می‌کند که دانشجویان را دلزده می‌کند و گاهی نیز اگر دانشجو ده جلسه سر کلاس حاضر نشود اتفاقی نمی‌افتد که هر دو رویکرد در آموزش مناسب نیستند.

استادان باید دائماً در حال به‌روزرسانی و زیر ذره‌بین باشند. البته انصافاً همکارانی که در حوزه ستادی ما در نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در مرکز هستند همگی از فرهیختگان معارفی و درگیر مسائل هستند اما باید سازوکارهایی هم ایجاد کنیم که استادان معارفی این مطالب را مورد توجه قرار دهند. نکته دیگر در زمینه محتوای دروس معارفی است که هرچند تغییراتی در آنها ایجاد شده اما باید تغییرات بیشتری در آن‌ها لحاظ کنیم.