حج و پیوند سیاست و دیانت
یافتن مرزها در جغرافیای سیاسی دیگر افراد و اتباع یک کشور نمی‌توانستند با
آزادی از مرزهای یک کشور عبور کرده و به کشورهای دیگر بروند. ایجاد مدارکی
برای جواز ورود به کشورهای دیگر و خروج از یک کشور باعث شد تا برای حج که
عملی سیاسی بود، اجازه دولت‌ها مطرح شده و دیگر مومنان نتوانند به راحتی و
صرفا با تصمیم فردی و امکان تامین مالی به سفر حج بروند.
در حال
حاضر اقدام نادرست و غیر انسانی در حوزه حکومتی عربستان سعودی بحث‌هایی در
خصوص حج را ایجاد کرده است، برخی از تحریم این آیین سخن می‌رانند.
آیت‌الله مکارم شیرازی در این رابطه گفته است که «سؤال ما از مسئولان حج
آن است که آیا عمره مستحب را به هر قیمتی باید برویم؟ نمی‌خواهم مسئله
تحریم عمره را پیش کشم اما آیا به هر قیمت و به هر ذلتی باید به عمره رفت؟»
نگاهی به تاریخ حج خبر از پیوند میان حج، دیانت و سیاست می‌دهد.
تاریخ حج
حج
قدمتی فراوان دارد. بر اساس روایات اسلامی قدمت آیین حج به پیش از حضرت
آدم باز می‌گردد و فرشتگان نخستین کسانی بودند که در آسمان چهارم بر حول
خانه خدا طواف و عبادت می‌کرده‌اند. همین روایات از حج‌گذاری حضرت
آدم(علیه السلام) نیز گزارش‌هایی به دست داده‌اند. پیامبران دیگر نیز مانند
نوح(علیه السلام)، ابراهیم(علیه السلام)، اسماعیل(علیه السلام) و … نیز
با تاریخ حج گره خورده‌اند.
هرچند گویا در تاریخ و در خلال طوفان
نوح(علیه السلام) کعبه مدتی ناپدید گشته و آیین حج فراموش شد، اما با
بازسازی خانه خدا توسط حضرت ابراهیم(علیه السلام) دوباره حج در کانون دین
الهی قرار گرفت و حالا آن را آیینی ابراهیمی می‌خوانند.
در روایات
آمده است که پس از اتمام بازسازی و بنای دوباره کعبه توسط ابراهیم(علیه
السلام)، جبرئیل(علیه السلام) آیین حج را دوباره به او آموخت. روزهای تاریخ
سپری شد و وقتی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به همراه علی(علیه
السلام) برای تخریب بت‌های این بیت شریف وارد خانه خدا شد، ندای توحید و
ابراهیم دوباره به آن بازگشت و حالا سال‌هاست که حج‌گذاران از کل جهان برای
یافتن خویش و پیوند با ندای «آمنا»ی ابراهیم به این سرزمین روانه می‌شوند.
اما حج و طواف به حول خانه جانان تاریخی مستقل در تاریخ دارد.
کعبه در کش و قوس تاریخ اسلام
خلافت
پس از وفات پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم) موضوع اختلافات بی‌پایان شد.
با انحراف از غدیر، ر کس ساز خودش را کوک کرد و سیاست خود بر کعبه اعمال
ساخت. نگاهی به تاریخ خبر از آن می‌دهد که از منظر کعبه سال‌ها‌ی سال
حکومت‌هایی با نام‌های گوناگون از بنی‌امیه گرفته و بنی‌عباس تا فاطمیان،
سلجوقیان، ممالیک و تا عثمانی و آل سعود در این سرزمین خود را حاکم
خواندند. برای خود خلیفه‌خواندگان اسلامی بسیار مهم بود که در نزدیک خانه
خدا نامشان به عنوان خلیفه برده شود. مشروعیت قبله مسلمین به زعم ایشان
می‌توانست حکومت‌های فانی و چند روزه سلطان‌های عموما متغلب اسلامی را موجه
کند.
در طوفان‌های سیاسی تاریخ اسلام اما سنت حج به صورت کامل
ادامه داشت، حجاج از راه‌های گوناگونی چون بغداد، کوفه، بصره، یمن، حضرموت،
مصر، شام، طائف و جده وارد مکه می‌شدند و اندکی از حجاج پس از ورود برای
همیشه می‌ماندند. حجاج متمول به روایت تنوخی به فقرای این سرزمین می‌رسیدند
و حجاج شیعه از توقیع امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) برای رفع
مشکلات سخن می‌گفتند. برخی وصیت می‌کردند که در مکه دفن شوند و برخی در این
سرزمین مقدس وقف‌هایی می‌کردند.
در بخشی از تاریخ، سفر به خانه خدا
بسیار دشوار شد، در یکی از پرده‌های تاریخ این چنگیزخان بود که با استدلال
«همه دنیا خانه خداست» از حج ممانعت کرد و تا مدت‌های مدیدی حج نشدنی بود.
با مسلمان شدن ایلخانان مغول اما راه مکه دوباره باز شد. سلطان محمد
خدابنده یا همان اولجایتو که مسلمان و شیعه شده بود، در رسیدن به خانه خدا
اهتمام تام ورزید.
باز در پرده‌ای دیگر از تاریخ، حج برای ایرانیان
دشوار شد، وقتی ترکان صفوی و عثمانی با یکدیگر درگیر شدند، ایرانیان به
سختی می‌توانستند به زیارت خانه خدا نائل شوند. بسیاری از ایرانیان در
دوران صفوی در راه حج کشته شدند. از این جمله می‌توان به معصوم بیگ صفوی و
زین‌العابدین کاشانی دو تن از شخصیت‌های معروف صفوی اشاره کرد.
پرده
وهابی اما چهره سرزمین وحی را بسیار دگرگون کرد. گذشته از تغییرات
تکنولوژیک در میزبانی از حجاج، اعتقادات سلفی و وهابی حاکمان این سرزمین پس
از خلافت عثمانی باعث شد، حرمت و تقدس این سرزمین که عینیت خود را در
تبرک، حریم و تعالی بناها و تاریخ این شهر نشان می‌داد، از بین برود، ساخت
برج‌البیت نهایت فقدان آگاهی حاکمان سرزمین وحی را نشان می‌دهد.
ستم
بر حجاج بر ایرانیان و شیعیان در این پرده نمود بیشتری داشت. رفتار
مأموران سعودی با ایرانیان خاطرات خوبی پس از این سفر شریف به جای نگذاشته
است. گذشته از نامیزبانی با ایرانیان تخریب زیارت‌گاه‌ها و نیز نقاط تاریخی
در سرزمین وحی جنایتی در حق تاریخ بود.
این نامهربانی به پیش از
انقلاب اسلامی نیز باز می‌گردد و اعدام یک زائر ایرانی بیمار در سال ۱۳۲۲
شمسی منجر به تیرگی رفتار دو دولت ایران و عربستان و نیز تحریم حج توسط
ایران شد. هرچند این تحریم در سال ۱۳۲۷ شمسی پایان یافت، اما ستم‌های سعودی
بر حجاج شیعه ادامه داشت. این رفتارها اما پس از انقلاب اسلامی به نهایت
خود رسید و دولت وهابی عربستان در ۹ مرداد ۱۳۶۶ چهارصد و پنج نفر را از
جمله دویست و هفتاد و پنج ایرانی را در خلال مراسم اعلام برائت از مشرکین
به خاک و خون کشید.
حج، سیاست و دیانت
نگاهی
به تاریخ و پیوند‌های میان حج، سیاست و دیانت نشان می‌دهد که هرچند این
آیین ابراهیمی پیوسته در طول تاریخ و به رغم سیاسات گوناگون دول ادامه
داشته است، اما تاثیرگرفتن حج از سیاست را نمی‌توان انکار کرد. با انقلاب
اسلامی و تثبیت پیوند میان سیاست و دیانت رفتار دینی و سیاسی در قامتی واحد
وارد عرصه شد. نظرات مقام معظم رهبری در این باره نهایت اهمیت را برای
حج‌‌گزاران خواهد داشت و بدون این نظرات نمی‌توان به حلاجی معمای حج، سیاست
و دیانت در ایران پرداخت.
منبع: ایکنا