شباهت‌های جالب حضرت مریم با «میریام» خواهر حضرت موسی (ع)
ادیان نیوز (ردنا): در طول تاریخ پرفراز و نشیب توحید و یکتاپرستی، شخصیت‌های کم‌شناخته یا ناشناخته‌ای بوده‌اند که شاید زیر سایه عظمت شخصیت‌های پیرامون خود کمتر مورد توجه بوده‌اند، ولی تأثیرات فراوانی در تداوم و رشد وحدانیت در جهان بشریت و معنویت داشته‌اند. ۲ نفر از این شخصیت‌های تأثیرگذار و تاریخ‌ساز و البته در عین حال کم‌شناخته، دو بانوی بزرگوار و مکرم به نام های یوکابِد و میریام هستند که به ترتیب مادر ارجمند حضرت موسی (ع) و همچنین خواهر گرامی آن پیامبر بزرگ الهی به شمار می‌روند. نام‌های این ۲ بزرگوار در واقع ۲ میراث به جای مانده از فرهنگ عبرانی است که مانند دیگر واژگان این فرهنگ همچون اسماء مردانه عمران، هارون، یوشَع، اسحاق، یعقوب، یوسف، یحیی، زکریا، عیسی، ابراهیم، بنیامین، شمعون، دانیال و همین طور نام‌های زنانه این فرهنگ همچون هاجر، ساره (سارا)، راحیل و … در شیوه نامگذاری اسلامی و ایرانی داخل شده است و مسلمانان و به خصوص ایرانیان معنویت‌گرا به احترام این بزرگواران، نام‌های مبارک ایشان را به نیت تیمن و تبرک روی فرزندان خود قرار می‌دهند.
در اهمیت استفاده از نام‌های عبرانی در اسلام همین بس که پیامبر (ص)، نام آخرین فرزند گرامی خود را ابراهیم گذاشت و امام صادق (ع)، نام فرزند معصوم خود را که سلسله جلیله امامت از طریق ایشان ادامه می‌یافت، موسی نامید و این سیره و رفتار معصومان (ع) در نامگذاری اولاد بر اساس نام‌ها و فرهنگ عبرانی مانند دیگر رفتارهای پسندیده‌شان برای ما می‌تواند سرمشق و الگویی مناسب باشد.
برای آشنایی بیشتر با این ۲ بانوی تأثیرگذار در ادیان توحیدی با سیدمرتضی میرسراجی پژوهشگر علوم قرآن و حدیث گفت‌وگو کردیم. در این گفت‌وگو با اشاره به نقش بانوان یوکابد و میریام در حفاظت از پیامبران الهی، به برخی ویژگی‌های شخصیتی آنان اشاره شده است که در ادامه می‌آید:
۲ سوره‌ای که از مادر حضرت موسی (ع) می‌گوید
آیا در قرآن کریم نامی از مادر حضرت موسی و خواهر ایشان آمده است؟
در قرآن کریم که بهترین و معتبرترین مدرک برای دریافت آگاهی صحیح و حصول اطلاعات دقیق از احوال و اخبار امت‌های سلف و به خصوص تاریخ انبیاء و پیامبران الهی است، به این دو بانوی عالی‌مقام اشاراتی شده است ولی نام آن دو بزرگوار به شکل مستقیم مانند بسیاری از نام‌های مقدس دیگر مانند نام‌های حضرات علی، فاطمه، حسن، حسین سلام الله علیهم اجمعین در آن کتاب شریف ذکر نشده است. در ۲ سوره مبارکه «طه» و «قَصَص» در قرآن مجید، به داستان حضرات یوکابد و میریام اشاره شده که تأمل و ژرف‌نگری در آن آیات شریف برای شناخت بیشتر و بهتر این دو بانوی محترم و همچنین کشف زوایای پنهان شخصیت آن دو بزرگوار برای اهل ایمان بسیار سودمند و نافع است.
الف) آیات شریف سوره مبارک طه آیات ۳۷-۴۰
ب) آیات شریف سوره مبارک قصص آیات۷-۱۳
آیات ذکر شده، سرفصلی از کرامات حضرات یوکابد (س) و میریام (س) و همین طور توجهات خاص خداوند به این دو بزرگوار استفاده می‌شود به خصوص وحی الهی که به حضرت یوکابد (س) مادر حضرت موسی (ع) در این خصوص شده، نوعی الهام و سروش غیبی محسوب می‌شود که در خور توجه و مداقه است. همچنین توفیق مجاهدت موثر این دو بزرگوار در زمینه تداوم و استمرار فرهنگ توحیدی در قالب حفاظت و پاسداری از پیامبر بزرگ الهی حضرت موسی (ع) بسیار قابل توجه و شایسته تأمل.
بانویی که مادر ۲ پیامبر بود
مادر حضرت موسی (ع) دارای چه ویژگی‌های شخصیتی بوده است؟
«یوکابِد» نامواژه‌ای عبرانی به معنای خداوند دارای مجد است؛ یعنی خداوند باشکوه است، خداوند بلند مرتبه است. در قرآن کریم چنان که در بخش قبل یاد کردیم، حضرت یوکابد (س) زنی معنوی و پاک طینت ترسیم و شناسانده شده است که از جانب خداوند متعال به طور مستقیم به وی «وحی» یا به عبارتی الهام ویژه کرده است. آنچه با بررسی‌ها مشخص می‌شود این است که در تلفظ و نوشتار نام مادر حضرت موسی (ع) بین دانشمندان مسلمان اختلاف نظر فراوان وجود دارد. اما قول مشهور نامواژه یوکابد است.
مُقاتل بن سلیمان (م۱۵۰ق)، پیشتاز مفسران و همچنین از اصحاب امام باقر (ع) و امام صادق (ع) در تفسیر قرآن خود بعد از یاد کرد آیه شریف «و اوحینا الی ام موسی» (قصص/۷) (و ما به مادر موسی ( یوکابد) وحی کردیم) ، چنین نوشته است: «و اسمها یوکابد من ولد لاوی بن یعقوب»؛ و نام آن بانو، «یوکابد» است که از خاندان «لاوی» فرزند حضرت یعقوب (ع) بود. سُیوطی (م۹۱۱ق) نیز از دانشمندان بزرگ و متتبع اسلامی و همچنین از مفاخر اهل مصر در کتاب «حسن المُحاضره» خویش در مورد نام آن بانوی گرانقدر نوشته است: «…و أمّ موسى اسمها یوکابد»؛ و نام مادر حضرت موسی (ع)، «یوکابد» است. بانو یوکابد (س) مادر ۲ پیامبر و ۲ حجت بزرگ الهی یعنی حضرات موسی (ع) و هارون (ع) بوده است و این موهبت عظیم برای یک زن توفیق کمی نیست. در جهان اسلام نیز حضرت زهرا (س) نیز مادر بزرگوار ۲ امام معصوم (ع) و ۲ حجت الهی بودند.
شباهت حضرت مریم (س) با خواهر حضرت موسی (ع)
در منابع اسلامی نام خواهر حضرت موسی (ع) چگونه ذکر شده است؟
چنان که در ابتدای مبحث بیان شد نامواژه «میریام» واژه‌ای کهن بوده که معادل همان «مریم» در زبان و لغت عربی است. در تفسیر مقاتل بن سلیمان که از قدیمی‌ترین تفاسیر اسلامی محسوب می شود و پیش‌تر نام مادر حضرت موسی (ع) را از آن نقل کردیم، نام خواهر حضرت موسی (ع) را «مریم» ضبط و ثبت کرده است که به عبرانی همان «میریام» می‌شود. به طور کل در بیشتر آثار تفسیری و تاریخی در اسلام بعد از یاد کرد ترکیب «اُخت موسی (ع)» نامواژه مریم (میریام) ثبت شده است.
چه شباهتی میان حضرت مریم (س) و خواهر حضرت موسی (ع) وجود داشته؟
بنا بر برخی نقل‌های تاریخی حضرت میریام (س) با حضرت مریم (س) مادر مکرم حضرت عیسی مسیح (ع) در چند چیز شبیه بوده‌اند: «نام»، «نام پدر» و «نام برادر». هر دو بزرگوار مریم بنت عِمران بوده‌اند، یعنی علاوه بر تشابه در اسم، نام‌های پدران گرامی آن بزرگواران نیز «عِمران» بوده است و همچنین از این جهت نیز شبیه بوده‌اند که برادرهایشان هر دو، نام «هارون» داشته‌اند. البته در تشابه سه‌گانه‌ای که یاد کردیم در بین محدثان و تاریخ نگاران اسلامی اختلافات فراوان در تشابه نام برادر برای آن دو بانوی نیکوکار وجود دارد ولی در «نام اصل» و همچنین «نام پدر» اختلافی به نظر نمی‌رسد. شاید به خاطر همین تشابه بوده که در روایات اسلامی،گاهی به جای مریم (میریام) از نامواژه دیگری برای آن بانو در نظر گرفته شده است تا شاید تشابه ظاهری باعث اشتباه و یکی گرفتن دو شخصیت معنوی و تاریخ ساز در کنار هم و به عبارتی خلط در کلام و مفهوم اخبار و روایات نشود.
با بررسی‌های متون حدیثی در می‌یابیم که در آثار روایی اسلام بیشتر نامواژه «کلثم» و نامواژه‌هایی شبیه به آن ثبت شده است. مثلاً از نام واژه‌هایی همچون: «کُلثوم»، «اُم‌کُلثوم»، «ام کلثم»، «کلیمَه»، «حکیمه»، «حَلیمَه»، «کلثُمَه» (کَلثَمه) از حضرت میریام (س) یاد شده است که البته برخی از این نامواژه‌ها مانند «کلثوم» عمدتاً بر مردان اطلاق می‌شود. بنابراین این گونه می‌توان استنباط کرد که این نمونه‌ها بیشتر ممکن است ناشی از شک راویان و اشتباهات ناسخان در ثبت و ضبط اصل کلمه به شکل تصحیف و تحریف شده کلمه «کُلثُم» بوده است. «کُلثُم» در لغت‌نامه‌های عرب صفت و اسمی است که به بانویی اطلاق می شود که صورت گرد و گوشتالو و گونه‌هایی برجسته دارد و این گوشتالو بودن و گونه‌های برجسته داشتن، به شکلی است که چهره وی را کریه و بد منظر نکرده، بلکه بر زیبایی و جمال او افزوده است.
چه بسا کلثم یکی از صفات شاخص میریام (س) یا اسم دومی برای خواهر معزز حضرت موسی (ع) بوده است که در لسان روایات اسلامی چنین آمده است و این مسأله چیز غیر معمول و عجیبی نیست و در تاریخ‌ها و فرهنگ‌ها بسیار به نظر رسیده است. از سوی دیگر چنان که پیش‌تر گفتم چه بسا به جهت تشابه سه‌گانه ظاهری مریم (میریام) خواهر حضرت موسی (ع) با مریم مادر حضرت عیسی (ع) در روایات اسلامی از نامواژه کلثم استفاده شده، زیرا آن حضرت نیز مریم بنت عمران خوانده می‌شدند، بنابراین شاید به جهت عدم اشتباه این گونه بیان شده تا خلطی صورت نگیرد.
دلیل این ادعا روایاتی است که در ادامه بحث و در بخش‌های بعدی به آن‌ها خواهم پرداخت. مثلاً روایتی منسوب به پیامبر (ص) که همسران ایشان از زنان امت‌های گذشته را در بهشت افرادی همچون حضرت آسیه (س) همسر فرعون، حضرت مریم بنت عمران (س)، مادر حضرت عیسی (س) و حضرت کلثم خواهر حضرت موسی (ع) بیان کرده است و اینجا اگر هر دو نام اخیر را مریم بنت عمران بیان می‌کردند، ممکن بود نام و شخصیت یکی از دو بانوی بزرگوار در دیگری مخلوط و محو شود و همین طور در مورد روایتی دیگر مربوط به زنان بهشتی در هنگام زایمان حضرت خدیجه (س) است، به اذن خدا از بهشت فرود آمده و در منزل ایشان برای یاری حضور یافته بودند و از جمله آن زنان، مریم مادر حضرت عیسی و نیز کلثم خواهر حضرت موسی گزارش شده است که این فرضیه را تقویت می‌کند که به جهت عدم خلط و یکی شدن نام خواهر حضرت موسی (ع)، آن بانوی معزز را با صفتی از ایشان یا نام دومی از ایشان که داشته‌اند به شکل کلثم بیان کرده‌اند.
ویژگی‌های شخصیتی خواهر حضرت موسی (ع)
معنی اسم «میریام» چیست؟ این بانو چه نقشی در توسعه اندیشه توحیدی داشتند؟
عبدالمنعم حنفی از دانشمندان قرآن‌پژوه معاصر در این زمینه نوشته است: در ادبیات دینی آیین یهود، نامواژه میریام Miriam یا ماریام Mariamme ریشه شناخته شده‌ای ندارد و چه بسا آن، نامی مصری باشد که خواهر حضرت موسی (ع) بدان نامیده شده و بعد از آن داخل در میراث فرهنگی یهود شده است. در زبان مصری کهن نامواژه «مِری» Meri به معنای عشق و دوست داشتن است و از آن ریشه است کلمه «میریت» و نامواژه «مریم» بر همان سیاق به معنای زنی که محبوب و مورد علاقه است. همچنین ریشه کلمه مریم در مصری باستان از عبادت و بندگی نیز اتخاذ شده است و بدین صورت معنی نامواژه مریم در مصری کهن برابر با عابده و زن عبادتگر و همچنین زن پرهیزکار و عفیفه و پاکدامن می‌شود و مریم (میریام) خواهر حضرت موسی (ع) در زندگی چنین زنی بوده است. به همین علت جناب عمران پدر گرامی حضرت مریم (س) مادر حضرت عیسی (ع) را مریم نام نهاد به جهت تیمن و تبرک به نام حضرت مریم (میریام) خواهر گرانقدر حضرت موسی (ع) چون آن بانوی ارجمند، عابده بودند.
بانو میریام (س) ویژگی‌های معنوی خاصی داشته‌اند که در زیر به برخی از آن جنبه‌ها اشاره‌ای می‌کنم:
خواهر ۲ پیامبر خدا
میریام (س) علاوه بر اینکه افتخار این را داشته که از نسل پیامبر بزرگ خدا، حضرت یعقوب (ع) بوده است، افتخار خواهری دو پیامبر بزرگ الهی همچون حضرت موسی (ع) و حضرت هارون (ع) را نیز داشته است و بی‌شک از محضر معنوی این دو خورشید درخشان کهکشان نبوت بسیار بهره‌مند شده است و همچنین از آیات شریف قرآن کریم استفاده می‌شود که خواهر حضرت موسی (ع) بوده است.
تلاش برای مراقبت و حفاظت از حضرت موسی (ع)
آنچه از آیات مبارک و صریح قرآن که در قسمت قبل بیان شد، برای ما برداشت می‌شود این واقعیت است که حضرت میریام (س) در زمینه حفاظت و مراقبت و همچنین بازگشت حضرت موسی (ع) به سوی مادر گرامیشان در زمان خفقان و کشتار فرزندان ذکور (پسران) قوم بنی اسراییل توسط فرعون زمان، نقش مهم، موثر و کلیدی داشته‌اند و در این زمینه تیزهوشی فراوانی به کار برده‌اند که آیات شریف قرآن کریم بر این امر مهم در تاریخ توحیدی دلالت دارند و بر آن صحه گذاشته شده‌اند.
در روایات اسلامی و نقل‌های تاریخی به دست آمده، مباحثی دیگر درباره بانو میریام (س) مطرح شده است که در ادامه می‌آید:
همسر حضرت یوشع بن نون (ع)
بانو میریام (س) بنا بر روایت‌های اسلامی، همسر یکی از پیامبران بزرگ الهی یعنی حضرت یوشع بن نون (ع)، وصی و جانشین حضرت موسی (ع) بوده است.
مقدسی (م۳۸۱ق) تاریخ نگار شهیر مسلمان در کتاب تاریخ خود موسوم به «البدء و التاریخ» روایت کرده است: حضرت یوشع بن نون (ع) خلیفه و جانشین حضرت موسی (ع) بود که همسر ایشان، حضرت میریام (س)، خواهر حضرت موسی (ع) بودند. همچنین ابن اثیر جزری (م۶۳۰ق) دیگر تاریخ‌نویس نامدار و شناخته شده مسلمان نیز در کتاب خود موسوم به کامل همین خصوصیت را آورده است: حضرت میریام (س) خواهر گرامی حضرت موسی (ع)، همسر حضرت یوشع بن نون (ع) بودند. ابن کثیر (م۷۷۴ق) مورخ نامور مسلمان نیز این نسبت را در اثر تاریخی خود تأکید کرده: حضرت یوشع بن نون (ع) همسر میریام (س) خواهر گرامی حضرت موسی (ع) بودند.
با توجه به این روایات تاریخی که تاریخدانان برجسته مسلمان در آثار خویش ثبت و ضبط کرده‌اند، به نیکی استفاده می‌شود که حضرت «میریام» (س) توفیق همسری پیامبر بزرگ خدا یعنی حضرت یوشع بن نون (ع)، وصی گرانقدر حضرت موسی (ع) را نیز در کارنامه افتخارات و فضیلت‌های معنوی خویش داشته است.
مادر یوشع نبی (ع)
در برخی روایات بانو میریام (س) بر خلاف روایات قبل که ایشان را همسر حضرت یوشع بن نون (ع)، وصی حضرت موسی (ع) دانسته‌اند، وی را مادر یوشَع نبی (ع) معرفی کرده‌اند که اگر این دسته از روایات درست باشند و ایشان همسر حضرت یوشع (ع) نباشند، باز نیز این ویژگی، شرافت و افتخار بزرگی برای آن بانوی مکرم محسوب می‌شود و بیانگر اوج طهارت ظاهری و باطنی ایشان بوده که به اذن خدا پیامبری از پیامبران بزرگ الهی از بطن آن بانوی شرافتمند متولد و در دامن پاکش رشد و تعالی یافته است.
همسر حضرت کالب بن یوفنا (ع)
حضرت یعقوب (ع) به جز حضرت یوسف (ع)، یازده فرزند دیگر نیز داشتند. با حضور حضرت یوسف (ع) در مصرو کوچ خاندان ایشان به آن سرزمین، این دوازده فرزند که به بنی اسراییل (فرزندان حضرت یعقوب (ع)) معروف شدند در آن سرزمین سکنی گزیدند و ۱۲ قبیله از نسل هر یک تشکیل شد. برای هر قبیله، نقیب و سرپرستی بود که این امر سرپرستی و نقابت در قبل و بعد از حضرت موسی (ع) نیز متداول و رایج بود. از برخی روایات تاریخ اسلام استفاده می‌شود که حضرت میریام (س) همسر حضرت یوشع بن نون (ع) نبوده بلکه همسر حضرت کالب بن یوفنا (ع) یکی از نقیبان دوازده‌گانه بنی اسراییل بوده است.
در قرآن کریم به داستان حضرت یوشع بن نون (ع) و همراهی حضرت کالب بن یوفنا (ع) با آن حضرت (ع) بدون ذکر مستقیم نام این دو بزرگوار در آیات شریف ۲۰-۲۶ سوره مبارک مائده در جریان بحث ورود به «سرزمین مقدس» اشاره شده است. به خصوص آنکه خداوند متعال در آیه ۲۳ از این سوره، صفاتی ویژه از حضرات یوشع و کالب را یادآور شده که نشان از بزرگی مقام و علو درجات معنوی آن دو بزرگوار دارد: «رَجُلانِ مِنَ الَّذِینَ یخَافُونَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیهِمَا ادْخُلُوا عَلَیهِمُ الْبَاب فَإِذَا دَخَلْتُمُوهُ فَإِنَّکُمْ غَلِبُونَ وَ عَلى اللَّهِ فَتَوَکلُوا إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ»؛ ۲ نفر از میان جمعیتى که ترس خدا در دل داشتند و خدا به آن ۲ نعمتی داده بود، روى به مردم کرده و گفتند: از مرز این سرزمین داخل شوید و مطمئن باشید همین که از مرز گذشتید شما غالب خواهید شد و اگر به راستى ایمان دارید، توکل و تکیه به خدا کنید!
طبق نظر اغلب مفسران این ۲ نفری که در آیه مطرح شده اند، حضرات یوشع و کالب (ع) بوده‌اند که ۲ تن از نقیبان و سرپرستان دوازده گانه بنی اسراییل محسوب می‌شدند که به شکلی از مأموران حضرت موسی (ع) در مسیر هدایت و از محافظان آیین توحیدی آن حضرت بودند. علامه طباطبایی (م۱۴۰۲ق) در کتاب تفسیر خود موسوم به «میزان» با توجه به آیه شریفی که بیان شد و خداوند از عطا فرمودن نعمت به آن دو مرد (حضرات یوشع و کالب (ع)) یاد کرده است، چنین نوشته است: کلمه «نعمت» هر جا که در قرآن کریم و در عرف آن اطلاق شود منظور از آن «ولایت الهیه» است ، پس این دو نفرى که خدا بر آنان انعام کرده بود ۲ تن از «اولیاء الله» بوده‌اند.
چه بسا حضرت کالب بن یوفنا (ع) نیز مانند حضرت یوشع بن نون (ع) از پیامبران الهی بوده ولی از نوع پیامبران تبلیغی و غیر اولوالعزم که در میان طایفه بنی اسرائیل، آیین توحیدی حضرت موسی (ع) را تبلیغ و تأکید می‌کرده اند. به هر روی اگر آن دسته از روایت های تاریخی که بانو میریام (س) را همسر گرامی حضرت کالب بن یوفنا (ع) می‌داند، صحت داشته باشند، ارزش و امتیاز ویژه‌ای برای حضرت میریام (س) تلقی می شود.
همسر قارون
نُوَیری (م۷۳۳ق) دانشمند مصری در کتاب خود نوشته است: «قارون» از افراد تهیدست و فقیر بنی اسراییل بود آنگاه خدا به حضرت موسی (ع) وحی کرد که صندوق «تورات» را با طلا بپوشاند و این چنین به او «صنعت کیمیا» (تبدیل فلزات کم ارزش به طلا) را آموزش داد. سپس قارون به نزد ام کلثم خواهر حضرت موسی (ع) آمد که گفته شده همسر قارون بود و پرسید که موسی (ع) این طلا را از کجا می آورد؟ آن بانو گفت: خداوند متعال به حضرت موسی (ع) صنعت کیمیا را تعلیم کرده است. سپس حضرت موسی (ع) نیز این صنعت را به «ام کلثم» (میریام) تعلیم داد و آنگاه قارون [دانش کیمیا را] از او ( میریام) آموخت.
صَفوری شافعی (م۸۹۴ق) در کتاب خود موسوم به «نزهه المجالس» در این زمینه نوشته است: قارون «پسر عمه» و گفته شده پسر خاله حضرت موسی (ع) بود. حضرت موسی (ع)، یک سوم دانش کیمیا را به خواهرش که همسر قارون بود تعلیم داد و این چنین بود که قارون (دانش و صنعت کیمیا) را از همسر خود آموزش دید. صفوری شافعی در ادامه گزارش از تأسف قارون بر فوت همسر خود که خواهر حضرت موسی (ع) بودند، یاد کرده، ولی اسم خواهر حضرت موسی ( ع) را به طور مستقیم بیان نکرده است.
حضور در زمان ولادت حضرت زهرا (س)
یکی از کرامت‌های بانو میریام (س) حضور ظاهری ولی معنوی در زمان زایمان حضرت خدیجه (س) به خاطر ولادت برترین بانوی عالم خلقت یعنی حضرت فاطمه زهرا (س) بوده است که آن بانوی متعالی به همراه دیگر زنان نیکو سرشت و برگزیده از بهشت برین بر بالین مبارک مادر اهل ایمان، حضرت خدیجه کبری (س) به اذن خداوند حاضر شدند و ایشان را در امر زایمان در زمانی که زنان طایفه قریش به خاطر مخالفت با ازدواج آن بانوی معزز با پیامبر (ص)، آن حضرت (س) را یاری نکردند، حمایت و یاری کردند. این روایت را محدثان بزرگ شیعه در آثار روایی خود نقل کرده‌اند. به خصوص رئیس محدثان شیخ صدوق (م۳۸۱ق) در کتاب‌های ارزشمند خود به نام‌های «فقیه» و «اَمالی» از قول امام صادق (ع) همین واقعیت را روایت کرده است.
خب! درباره خواهر حضرت موسی (ع) پرسش‌هایی مطرح می‌شود که آیا حضرت موسی (ع) تنها همان یک خواهر را داشته است؟ آیا ممکن نیست خواهرانی غیر از حضرت میریام (س) نیز بوده‌اند که یکی از آن‌ها، همسر قارون بوده و خبر ازدواج حضرت میریام (س) با قارون صحیح نباشد؟ آیا در گزاره‌های تاریخی هر وقت ترکیب «خواهر موسی (ع)» (اُخت موسی (ع)) بیان می شود در کلام اطلاق وجود دارد؛ یعنی فقط همان بانو میریام (س) مدنظر تاریخ نگاران سلف بوده است؟
اما در مورد سؤال اخیر باید گفت که با توجه به قرینه‌هایی همچون متن کتاب نُوَیری که پیش‌تر بیان کردم، به احتمال بسیار در این گونه مواضع در متون کهن تاریخی، مقصود و غرض مؤلفان از خواهر حضرت موسی (ع)، همان حضرت میریام (س) است.
انتهای پیام/