شیخ محمود شلتوت و فتوای تاریخی وی

به گزارش ادیان نیوز(ردنا)؛ علامه شیخ محمود شلتوت عالمی برجسته، فقیهی هوشمند و نام‌آور و مفسری توانا و از داعیان بزرگ وحدت مسلمانان به شمار می‌رود او یکی از بزرگان جهاد در راه خداوند بود که با قلبی خالص و پاک به ندای سیدجمال‌الدین اسدآبادی و شیخ محمد عبده که در شرق و غرب طنین‌انداز شده بود لبیک گفته و دریافت که اگر امر عقیده و شریعت در اسلام با روحی خالی از تعصب عرضه شود، قطعاً مسلمانان، اخوت و برادریشان را باز خواهند یافت و دین مبین اسلام به احسن وجه و در کامل‌ترین شکل ممکن بر جهانیان عرضه خواهد شد. تعصب و فرقه‌گرایی، ثمره‌ای جز تفرقه و جدایی بین مسلمانان نخواهد داشت.

شیخ محمود شلتوت و فتوای تاریخی ایشان

بسم الله الرحمن الرحیم

علامه شیخ محمود شلتوت: رئیس سابق الازهر

« به هنگام ریاست دانشگاه الازهر فرصتی فراهم گشت که فتوائی دایر بر جواز پیروی از مذاهب ریشه دار و اصیل اسلامی که شیعه دوازده امامی هم جزو آنهاست ، صادر نمایم»

این فتوا در سال ۱۳۷۸ هـجری قمری در هفدهم ربیع الاول ، روز میلاد امام همام جعفربن محمد الصادق (ع) بنیانگذار مکتب شیعه جعفری، در حضور نمایندگان مذهب شیعه امامی و شیعه زیدی و مذاهب شافعی، حنبلی، مالکی، حنفی، به دست شیخ محمود شلتوت رئیس فقید دانشگاه الازهر صدور یافت.

انگیزه شیخ محمود شلتوت در صدور فتوی

مرحوم میرزا خلیل کمره ای می نویسد:

اینجانب و هیئت همراه در سفر به مصر در دو نوبت با شیخ جامع ازهر محمود شلتوت دیدار داشتیم، یک نوبت در جامع ازهر و یک نوبت در منزل شخصی ایشان در این دیدار شیخ الازهر ما را از حقایق اموری مطلع فرمود و رازی را فاش کرد که پایه مداخله بیگانگان و تأثیر نفوذ آنان را در امور ممالک شرق حتی در امور بین مذاهب اسلام ، روشن می ساخت.

عظیم مصر فرمود:

« من از دیر زمانی حدود سی سال قبل در صدد دیدن فقه امامیه بر آمدم و از عراق و ایران کتابهای فقهی امامیه را خواستم ولی تا این اخیر که مصر از زیر زنجیر استعمار بیرون آمد کتابها نمی رسید و سانسور می شد تا بعد از فتح کانال کتب شما آمد و من مطالعه کردم ، حجت بر من تمام شد و آن فتوی را دادم بدون اینکه تحت تأثیر هیچ مقامی یا سخنی بروم»

شیخ محمد جواد مغنیه می گوید:

« در یکی از سفرهایم به مصر از علامه شلتوت دیدار کردم در حالی که جمعی از بزرگان دانشگاه ازهر نیز در محضرش بودند، از انگیزه فتوایش بر جواز تعبد به مذهب جعفری جویا شدم وی پاسخ داد:

«خدا می داند در مورد این فتوی انگیزه های سیاسی و اجتماعی و غیره نداشتم. من در مقام استنباط احکام فقهی وقتی بعضی از دلائل فقه شیعه را مورد دقت و نظر عمیق قرار دادم مشاهده کردم که دلائل این فقه از قوت و متانت و ظرافت خاصی بر خوردار است، و این امر باعث شد که فتوایی بر جواز پیروی از مذهب شیعه را صادر نمایم،و من خود در بعضی مسائل فقهی بر اساس فقه مذهب جعفری فتوی داده ام.

آنگاه شیخ محمود شلتوت رو به حاضران کرد و گفت: بر شماست که کتابهای شیعه را با دقت مورد مطالعه قرار دهید.

متن(عربی) فتوی شیخ محمود شلتوت:

إن بعض الناس یرى أنه یجب على المسلم لکی تقع عباداته و معاملاته على وجه صحیح أن یقلد أحد المذاهب الأربعه المعروفه و لیس من بینها مذهب الشیعه الإمامیه و لا الشیعه الزیدیه فهل توافقون فضیلتکم على هذا الرأی على إطلاقه فتمنعون تقلید مذهب الشیعه الإمامیه الاثنا عشریه مثلا.

فأجاب فضیلته:

۱ ـ إن الإسلام لا یوجب على أحد من أتباعه اتبّاع مذهب معین بل نقول إن لکل مسلم الحق فی أن یقلد بادئ ذی بدء أی مذهب من المذاهب المنقوله نقلا صحیحاً و المدونه أحکامها فی کتبها الخاصه و لمن قلد مذهباً من هذه المذاهب أن ینتقل إلى غیره ـ أی مذهب کان ـ و لا حرج علیه فی شیء من ذلک .

۲ ـ إن مذهب الجعفریه المعروف بمذهب الشیعه الإمامیه الاثنا عشریه مذهب یجوز التعبد به شرعا کسائر مذاهب أهل ‌السنه فینبغی للمسلمین أن یعرفوا ذلک ، و أن یتخلصوا من العصبیه بغیر الحق لمذاهب معینه ، فما کان دین الله و ما کانت شریعته بتابعه لمذهب ، أو مقصوره على مذهب ، فالکل مجتهدون مقبولون عند الله تعالى یجوز لمن لیس أهلا للنظر و الاجتهاد تقلیدهم و العمل بما یقررونه فی فقههم ، و لا فرق فی ذلک بین العبادات و المعاملات.

ترجمه فتوای تاریخی شیخ محمود شلتوت:

شیخ جامع الازهر، در مورد جواز پیروی از مذهب شیعه امامی.از معظم له سؤال شد :

عده ای ا ز مردم معتقدند که هر فرد مسلمان برای آنکه عبادات و معاملاتش صحیح انجام گیرد ، باید تابع احکام یکی از مکتبهای معروف چهارگانه باشد و در میان این مکتبهای چهارگانه نامی از مکتب شیعه امامی و شیعه زیدی برده نشده است . آیا جنابعالی با این نظر کاملا موافقید که مثلا پیروی از مکتب شیعه امامیه اثنی عشری مغایرتی با دین ندارد؟

آن جناب پاسخ دادند :

آیین اسلام هیچ یک از پیروان خود را ملزم به پیروی از مکتب معینی ننموده ، بلکه هر مسلمانی می تواند از هر مکتبی که بطور صحیح نقل شده و احکام آن در کتب مخصوص به خود مدون گشته پیروی نماید و کسی که مقلد یکی از این مکتبهای چهارگانه باشد می تواند به مکتب دیگری ( هر مکتبی که باشد ) منتقل شود .

مکتب جعفری، معروف به مذهب امامی اثنی عشری ، مکتبی است که شرعا پیروی از آن مانند پیروی از مکتبهای اهل سنت جایز می باشد . بنابراین سزاوار است که مسلمانان این حقیقت را دریابند و از تعصب ناحق و ناروایی که نسبت به مکتب معینی دارند دوری گزینند ، زیرا دین خدا و شریعت او تابع مکتبی نبوده و در احتکار و انحصار مکتب معینی نخواهد بود .بلکه همه صاحب مذهبان ، مجتهد بوده و اجتهادشان مورد قبول درگاه باری تعالی است و کسانی که اهل نظر و اجتهاد نیستند، می توانند از هر مکتبی که مورد نظرشان است تقلید نموده و از احکام فقه آن پیروی نمایند و در این مورد فرقی میان عبادات و معاملات نیست .

امضا : محمود شلتوت

نامه شیخ بزرگ، محمودشلتوت به آیت الله بروجردی

بسم الله الرحمن الرحیم

السید صاحب السماحۀ الاخ الجلیل الامام البروجردی

سلام و درود خدا بر شما باد. اما بعد، من همواره جویای صحت وسلامت آن سید جلیل القدر و برادر بزرگوار بوده و از خدا می خواهم که آن جناب پیوسته مصدر برکات برای مسلمانان و وحدت کلمه میان آنان باشند. خداوند بر طول عمرتان بیفزاید، وبا نصرت خود شما را گرامی دارد.

سفر برادر جناب علامه عالیقدر استاد قمی ـ اَیَّدَهُ اللهُ فِی جَهَادِهِ اَلمشکُور ـ (به ایران) فرصت مغتنمی بود تا برای جنابعالی نامه ای بنویسم، و از کوشش شما تقدیر نمایم، و از خدای قادر متعال بخواهم آرمانهایی که برای مسلمین دارید بر آورید، و شما را برای تلاش و کوششی که در راه جمع کلمه مسلمین و الفت میان دلهای آنان بکار می برید، توفیق عنایت فرماید. وبشارت می دهم که گامهای شما در راه تقریب، گامهایی که می دانم در راه تأیید کامل آن بر می دارید، و از آن پشتیبانی می کنید و به آن عنایت و اهتمام می ورزید، مایه رستگاری و سیر به سوی خداوند متعال است.

باری جمع برگزیده ای از رجال ما در الازهر و برادران ما که در راه تقریب کمال جهاد را مبذول می دارند با ایمان پاک با ما همکاری و به وظیفه دینی خود به خاطر دین و رسالت انسانی رفیعی که به عهده دارند، عمل می کنند.

من امیدوارم که برادر عزیزم جناب آقای قمی بزودی به سوی ما باز گردند تا با شنیدن خبر سلامتی شما خوش وقت شویم، و نظریات شما را در مورد آرمان مشترکی که داریم، دریافت کنیم.

بسیاری از امور را برای جناب برادرم توضیح داده ام، و از ایشان خواهش کرده ام که آنها را مفصلاً به شما ابلاغ دارند.

از خدا می خواهیم که ما را در راه رضای خود جمع کند، و همواره ارتباط دلهای ما را برای عمل در راه الهی پایدار بدارد.

اِنَّهُ سَمِیعُ الدُّعَاء لَطِیفٌ لِمَا یَّشَاءوالسلام علیکم و رحمۀ الله وبرکاته.

رئیس دانشگاه الازهر

محمود شلتوت

به تاریخ۲۴ذی القعده ۱۳۷۹ – مطابق با ۱۹ می ۱۹۶۰م

سلام و درود خدا بر شما باد، امیدواریم ، از صحت و عافیت و بهترین چیزی که برای شما دوست داریم، بر خوردار باشید. اما بعد،خطابه ای که قبل از ترک مصر برای ما فرستادید، اثر عظیمی در نفس من بجای گذاشت ، تقدیر شما از عمل صالحی که ما برای آن قیام کرده ایم،در آن به چشم می خورد، واحساس شما بدون شک احساسی صادقانه بود، همچنانکه تقدیر شما در سخنانتان از جناب برادر علامه قمی اثر فراوانی در نفس من و نفس آقایان علمای اینجا داشت، امید است که همه ما در راه مصالح امت اسلامی بکوشیم و خداوند این تعاون و همیاری ار مصداق این آیه قرار دهد که والذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا و ان الله لمع المحسنین

کسانی که در راه ما بکوشند ما راهمان را به آنان نشان خواهیم داد و مسلما خداوند با نیکوکاران است.

والسلام علیکم و رحمۀ الله وبرکاته.

شیخ الجامع الازهر

محمود شلتوت

به تاریخ ۲۴ذی القعده ۱۳۷۹

مطابق با ۱۹ می ۱۹۶۰م

تاییدیه فتوای شیخ محمود شلتوت توسط دکتر محمد فهام شیخ الازهر

نظریه شیخ محمد فهام ، رئیس سابق دانشگاه الازهر راجع به فتوای تاریخی شیخ محمود شلتوت در مورد جواز پیروی از مذهب شیعه :

” من از جمله کسانی هستم که به شیخ محمود شلتوت به دیده تحسین می نگرم . نسبت به اخلاق ، علم، وسعت اطلاع و مهارت وی در ادبیات و تفسیر قرآن و تحقیقاتش در اصول فقه و چنین شخصیتی به جواز پیروی از مذهب شیعه فتوی داده و هیچ تردیدی ندارم که او با فتوای آشکار خود بر اساس اعتقاد من فتوی داده است .

و در حقیقت ما مامور به نزدیک شدن و همبستگی هستیم :

” و اعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا “ و من با مسافرتی که به کشورهای اسلامی داشتم به تمایل شدید علمای اسلامی نسبت به تقارب و همبستگی میان برادران مسلمان سراسر جهان پی بردم و از خدا می خواهم که مسلمانان را موفق بدارد که به تقارب و همبستگی مخصوصا در عصر حاضر نائل گردند .

و رحم الله الشیخ شلتوت الذی التفت الی هذا المعنی الکریم فخلد فی فتواه الصریحه الشجاعه حیث قال ما مضمونه : بجواز العمل بمذهب الشیعه الامامیه باعتباره مذهبا فقیها اسلامیا یقوم علی الکتاب و السنه و الدلیل الاسد و اسأل الله ان یوفق العاملین علی هذا الفتح القویم فی التقریب بین الاخوه فی العقیده الاسلامیه الحقه ” و قل اعملوا فسیر الله عملکم و المؤمنون و آخر دعوانا ان الحمد لله رب العالمین “.(محمد الفحام شیخ الازهر،۲۱/ من شهر ذی القعده / ۱۳۹۷ هـ)

تاییدیه فتوای شیخ محمود شلتوت توسط استاد عفیف عبدالفتاح طباوه

و مما یثلج الصدر انه قامت فی القاهره منذ اکثر من عشرین عاما دعوه للتقریب بین المذاهب الاسلامیه : السنه و الشیعه وکان شعارها : ( إن هذه امتکم امه واحده و انا ربکم فاعبدون ) و قد أثمرت هذه الدعوه ثمارا حسنه و قد رأینا ثمارها فی الازهر الشریف حیث قرر دراسه فقه المذاهب الاسلامیه سنیها و شیعیها دراسه تعتمد علی الدلیل و البرهان و تخلو من التعصب کما انه عند تکوین مجمع البحوث الاسلامیه فی القاهره ، حرص القیمون علیه ان یکون اعضاؤه ممثلین لمختلف المذاهب الاسلامیه .

کما رأینا بوادر ذلک التقارب فی فتوی شیخ الجامع الازهر فضیله الاستاذ محمود شلتوت حیث نشر فتوی جواز التعبد علی المذاهب الاسلامیه الثابته الاصول المعروفه المصادر و منها : مذهب الشیعه الامامیه .

مایه خوشوقتی است که پیش از بیست سال قبل دعوت تقریب بین مذاهب اسلامی بر پا گشته مذاهب سنی و شیعه و شعارش ” إن هذه امتکم امه واحده و انا ربکم فاعبدون ” و این دعوت ثمرهای نیکویی داده که ما آنها را در الازهر شریف دیدیم که تدریس فقه مذاهب اسلامی سنی و شیعه در آن مقرر گردید که بر پایه دلیل و برهان و خالی از تعصب ، همچنین یکی دیگر از آثار آن مجمع تحقیقات اسلامی در قاهره بود که اعضاء آن نمایندگان مذاهب مختلف اسلامی بود همچنانکه از نتایج این تقارب و همبستگی را در فتوای شیخ جامع الازهر ، استاد با فضیلت محمود شلتوت مشاهده کردیم که فتوای جواز تعبد طبق مذاهب اسلامی که اصولشان ثابت و مصادرشان شناخته شده است از جمله مذهب شیعه امامی را انتشار داد .

تاییدیه فتوای شیخ محمود شلتوت توسط شیخ الازهر ، جاد الحق

شیخ فقید الازهر، جاد الحق در دیدار با علمای شیعه اظهار داشت :

” ما اهل سنت سابقا یکدیگر را تکفیر می کردیم ، ولی امروزه این تعصب پایان پذیرفت و ما همگی یکدیگر را بر حق می شماریم . و این چیزی است که دعوت کنندگان تقریب پذیرفت و ما همگی یکدیگر را بر حق می شماریم . و این چیزی است که دعوت کنندگان تقریب بین مذاهب اسلامی و یاران دار التقریب در راه آن می کوشند تا روح صلح و دوستی میان شیعه و اهل سنت برقرار گردد و فتوای شیخ شلتوت نمونه ای از این روحیه است .

تاییدیه فتوای شیخ محمود شلتوت توسط عبدالحلیم محمود ، شیخ الازهر

شیخ عبدالحلیم محمود یکی از دوستان دارالتقریب و نویسندگان مجله آن ، رساله الاسلام ، بود .

ایشان به هنگام ریاست الازهر شریف ، رسما اعلام داشتندکه :” الازهر نسبت به برادران امامیمان و برادران زیدیمان ، جز پیام دوستی کامل ندارد و ما اکنون در دوره ای بسر می بریم که در آن مردم را به وحدت و برادری دعوت می کنیم و اگر رخدادی در اینجا یا آنجا رخ دهد، ما و شما در اصلاح آن می کوشیم . همگی در راه صلح و دوستی و محبت گام بر می داریم.

و آن کلمه تفرقه انگیزی که در کتاب مذکره التوحید آمده ان شاء الله اصلاح خواهد شد و امیدواریم که شما هم همین عمل را در آنجا انجام دهید ( و از نشر مطالب تفرقه انگیز در کتابها جلوگیری می کنید ).

تلاش کوشندگان در راه وحدت در پیشگاه خدا مشکور باد .

تاییدیه فتوای شیخ الازهر محمود شلتوت توسط محمد الغزالی- رهبر اخوان المسلمین مصر

من معتقدم که فتوای استاد بزرگ شیخ محمود شلتوت ، گام وسیعی در این میدان است که مایه امیدواری تمام زمامداران و علمای با اخلاص و تکذیب آنچه را است که مستشرقین انتظار دارند ، مستشرقینی که انتظار می کشند که کینه و نفاق ، این امت را قبل از رسیدن به اتحاد وهمبستگی از میان بر دارد .

و این فتوی به نظر من نخستین گام در این راه است . نخستین گام برای یکپارچگی و جمع کردن مسلمانان تحت عنوان اسلام که خداوند آنرا کامل گردانیده و آنرا به عنوان بهترین دین برای ما برگزیده است .

و همچنین سرآغاز عمل به رسالتی است که عزت و سربلندی مومنین را باز می گرداند و مایه رحمت جهانیان می گردد .

مسلما بدبینی ها و خرافات ، توده اهل سنت و شیعه را به پستی می کشاند و اختلاف و دو دستگی ، همگی را از حقیقت و زندگی دور می سازد .

دنیا به سرعت رو به آزادی ( از قیود ) می شتابد و در نردبان ترقی مادی محض بالا می رود و به عقب افتادگان ( و فرو رفتگان در اختلاف و خرافات ) همچون موجوداتی دیگر می نگرد .

تاییدیه شیخ عبدالوهاب عبداللطیف استاد جامع الازهر

فقه اسلامی برای همه مکلفین شریعت واحدی است که مردم همه کشورها با اختلاف آرا به آن متعبدند . ای کاش شیعه و اهل سنت ، معلومات خود را با هم مبادله می کردند تا این دو دریای فقه به هم بپیوندند و از آن دو مروارید و مرجان آشکار شود .

تایید شیخ باقوری وزیر سابق اوقاف مصر

اختلاف میان سنیان و شیعیان اختلافی است که بیشتر آن ، از روی بی اطلاعی جمهور هر دو دسته از یکدیگر است . انتشار فقه شیعه در میان اهل سنت و انتشار فقه اهل سنت در میان شیعیان ، بهترین وسیله برای از بین رفتن اختلاف میان آنان است . آنگاه اگر اختلافی هم باشد همراه با احترام به یکدیگر خواهد بود .

تاییدیه فتوای شیخ الازهر محمود شلتوت توسط شیخ محمد متولی شعراوی ، وزیر اوقاف و امور الازهر

شیعه دوازده امامی به امامت جعفر الصادق بن محمد بن علی زین العابدین بن الحسین بن علی بن ابیطالب، از استادان « ابوحنیفه» رضی الله عنهم جمیعا. این گروه که به نام امامیه جعفریه و از پیروان مذاهب پاکیزه شناخته شده اند همانهایی هستند که شیخ مرحوم ما محمود شلتوت رئیس الازهر فتوی مشهور خود را در خصوص صحت پیروی از مذهبشان صادر نمود و در بیان علت صدور این فتوی گفت : شیعه امامیه یکی از مذاهب اسلامی است که از اصول ثابت و مصادر شناخته شده برخوردار است و از راه مورد اتباع مومنان پیروی می کند .

آری ، در مصر دسته ای از احکام شیعه دوازده امامی از جمله بعضی از احکام طلاق و قول به وصیت واجب در میراث ، در قوانین احوال شخصیه مورداستفاده قرار گرفته است .

رأی الشیخ الشعراوی فی الشیعه :

الشیعه الامامیه الاثنی عشریه و امامهم جعفر الصادق بن محمد بن علی زین العابدین بن الحسین بن علی بن ابی طالب و هو احد استاذه الامام ابی حنیفه رضی الله عنهم جمیعا ، و هولاء الامامیه الجعفریه الذین نوضح انهم من ارباب المذاهب الفقهیه ، هم الذین اصدر شیخنا المرحوم شیخ الازهر محمود شلتوت فتواه المشهوره فی صحه التعبد علی مذهبهم ، معللا ذلک بانه من المذاهب الاسلامیه الثابته الاصول ، المعروفه المصادر ، المتبعه السبیل المؤمنین .

نعم :

لقد اخذنا مصر طائفه من الاحکام فی قوانین الاحوال الشخصیه عن الشیعه الامامیه الاثنی عشریه و منها بعض احکام الطلاق و القول بالوصیه الواجبه فی المیراث.(الاهرام – السنه ۱۰۳-العدد۳۲۹۳۲)

تاییدیه فتوای شیخ محمود شلتوت توسط دکتر نصر فرید واصل ، مفتی مصر (به مناسبت نوزدهمین سالگرد انقلاب اسلامی)

انه یحق لأی مسلم أن یتعبد الی الله عزو جل وفقا لمذهب الامام جعفر الصادق الشیعی مثلما یتعبد وفقا للمذاهب الاربعه الاخری ، و اکد ان الاختلاف التی یتخذها البعض مبررا للهجوم علی الشیعه لا اصل لها ، فالفوارق بین المذهب الشیعی و باقی المذاهب لیست سوی فوارق طبیعیه کالموجوده بین مذاهب الاحناف و المذهب الحنبلی مثلا ، ضربنا له مثلا بتأدیه الشیعه لثلاثه فروض فقط بدلا من خمسه ، و هی صلاه الفجر ثم الظهر و العصر فی وقت واحد ، ثم المغرب و العشا فی وقت واحد و قال لنا المفتی : المذهب المالکی أجاز ذلک مثلا ، و هذا یدل علی أن الخلاف موجود فی امور اتفقت معهم فیها بعض المذاهب ، و الخلاف الوحید ینحصر فی اعتراف الشیعه بزواج المتعه فی حین تحرمه باقی المذاهب .

اعتراف المفتی یعید للتطبیق فتوی الشیخ محمود شلتوت شیخ الازهر الاسبق ، الذی اعترف فی الخمسینیات بالمذهب الشیعی .

سزاوار است برای هر مسلمانی که تعبد داشته باشد به سوی خدای عزوجل ، طبق مذهب شیعه امام جعفر صادق همچنان که می تواند مراسم عبودیت خدا را طبق دیگر مذاهب چهارگانه به جا آورد .

مسلما اختلافاتی که بعضی آنها را وسیله هجوم به شیعه قرار می دهند ، بی پایه است و فرق میان مذهب شیعه و سایر مذاهب ، فرقه ای طبیعی مانند اختلاف موجود میان مذاهب احناف و مذهب حنبلی به عنوان مثال است مثلا شیعه در سه نوبت به جای پنج نوبت نماز می خواند نماز صبح ، نماز ظهر و عصر در یک وقت و نماز مغرب و عشا در یک وقت و مفتی مذهب مالکی هم این را اجازه داده ، و این نشانگر آن است که اختلاف موجود در اموری است که بعضی از مذاهب اهل سنت با شیعه همراه است و اختلاف منحصر به فرد منحصر به ( چند مسئله معدود است از جمله ) شیعیان ازدواج موقت را جایز و سایر مذاهب آن را حرام می دانند .”

فتوای مفتی معاصر مصر مطابق با فتوای شیخ اسبق الازهر مصر محمود شلتوت در مورد جواز عمل به مذهب شیعه است.