نبود فهم مقاصد شریعت سبب نگاه قهقرایی به دین شده است

ردنا (ادیان نیوز)، محمدعلی خرمی: در زمان شیوع کرونا، نگاه مذاهب و ادیان به مسئله بهداشت همواره مورد دقت جوامع بوده و هست. گاهی رفتارهای خلاف ضوابط بهداشتی برخی از متدینان در رسانه های جهان مطرح و به آن دین و مذهب نسبت داده شد و گاهی هم مبلغان دینی تلاش کردند جامعه را از ظرفیت آیین خود برای رعایت بهداشت آگاه کنند.

جلال جلالی‌زاده، استاد دانشگاه تهران و یکی از چهره های مطرح اهل سنت ایران در گفتگو با خبرنگار ردنا (ادیان نیوز) به بررسی دیدگاه اسلام و مذهب شافعی در حوزه بهداشت و سلامت پرداخته است. که مشروح آن از نظر می گذرد؛

از نظر مذهب شافعی بهداشت یک موضوع فردی است یا اجتماعی؟

بحث بهداشت هم فردی است و هم اجتماعی؛ یعنی هر فردی موظف است به بهداشت خودش توجه داشته باشد. از طرفی وجود افراد بیمار در جامعه سبب ایجاد گرفتاری و مشکلات می شود. جامعه به دلیل تجمع افراد مختلف، لازم است به سلامتی و بهداشت عمومی توجه داشته باشد. بهداشت فردی وجمعی لازم و ملزوم هم دیگرند. بهداشت فردی سنگ بنای بهداشت جامعه است. از آن جائی که در اسلام حفظ فرد وجمع از اولویات  وقدرتمند بودن مسلمانان مورد نظر شارع است لذا لازم است که همه زمینه ها وشرایط لازم برای تقویت بنیه ها ونهادها فراهم شود وحفظ سلامتی وتندرستی پایه ی نیرو وقدرت مسلمانان است .چون سلامتی وتندرستی از نعمت های خدادادی وعقل ها وافکار سالم  در بدن های سالم است واین میسر نیست مگر اینکه پیشگیری نمود وبا بیماری ها مبارزه نمود.

آیا مصداق هایی در مذهب شافعی وجود دارد که تایید کننده این نظر باشد؟

مساله بهداشت و سلامتی فراتر از مذهب است. مذاهبی مثل شافعی و حنفی و شیعه نمی توانند مساله بهداشت را فرقه ای کنند. هم در قرآن و هم در سنت پیامبر به مساله سلامتی و بهداشت توجه زیادی شده است. امام شافعی گفته است علم دوقسم است : علم ادیان  وعلم ابدان. پس علم پزشکی واهمیت آن در نزد امام شافعی از اهمیت زیادی برخوردار است وآن را قسیم علم دین می داند .یعنی همانگونه که توجه به معنویت  وروح وروان مهم است ,توجه واهتمام به جسم وسلامتی از اهمیت زیادی برخوردار است.

در فقه مذاهب هم به این مساله توجه شده است. اما نکته مهم این است که در کتب فقهی هم اولین باب، باب طهارت است. این یعنی هم دین و هم شریعت و هم فقه به مساله طهارت جسمی و روحی و پاکیزگی توجه خاص داشته است.چون نظافت وطهارت موجب  صخت وسلامتی وصحیح وسالم بودن ,دور بودن از بیماری ومرض وضعف ونقص است.

در ادیان و مذاهب مختلف گروهی از متدینین تلاش کردند پروتکل ها را با توجهات مختلف نقض کنند. آیا مذهب در تقابل با موارد بهداشتی است؟

یک نگاه ارتجاعی، قهقرایی و عوام فریبانه در طول تاریخ نسبت به دین وجود داشته است. همیشه دکان داران و عوام فریبان از منظر دین و با سپر دین تلاش کرده اند که مردم از زندگی لذت نبرند و همیشه در فقر و بدبختی و بیچارگی باشند تا اینها بتوانند به نام دین و در لفافه خرافه و جادوگری مردم را استثمار و استحمار کنند. مانباید در زندگی تحت تأثیر عرفان های کاذب ومن درآوردی ویا درویشیگری وصوفیگری وژولیدگی وآشفتگی در ظاهر وپوشش باشیم .رفتار پیامبر(ص) بهترین الگو برای ماست که حتی یارانش را اگر مریض می شدند آنان را به نزد اطبای مسیحی می فرستاد.

در سنت پیامبر دعاهای زیادی درباره سلامتی وجود دارد. پیامبر اسلام می فرماید عافیت و سلامتی را از خداوند بخواهید چرا که بعد از یقین، هیچ خیری بهتر از سلامتی از طرف خدا به انسان داده نشده است. قاعده ای به نام  سد  باب ذرایع داریم. یعنی هرچه منجر به فساد و زیان و خطر برای جامعه باشد را باید از وقوعش جلوگیری کرد. پس بر حکومت لازم است همه گونه وسایل  لازم را را برای حفظ سلامتی افراد جامعه تأمین نماید.

حالا کسانی که در این قرن مردم را ازرعایت پروتکل ها و مصرف داروهای پزشکی  منع می کنند، یا اسلام را نفهمیده اند و یا مردم را آدم حساب نمی کنند. اگر بر اساس فرموده پیامبر به دین نگاه کنیم، در میابیم که ملت قوی و قدرتمند ملتی است که از افراد قوی و قدرتمند تشکیل شده باشد. ملت قوی از نظر جسمی، عقلی و از نظر اراده قوی است. پیامبر می فرماید المؤمن القوی خیر وأحب إلى الله من المؤمن الضعیف. این یعنی چه؟ یعنی مسلمان باید در جامعه به خودش برسد، ورزش کند، از غذای مناسب استفاده کند تا بیمار نشود. کسانی که جلو این جریان می ایستد  .یا دین را نفهمیده اند ویا دجال ها وشیادانی هستند که برای حفظ منافع واستفاده ی خود حاضرند هزاران نفر را فدا کنند وبرایشان مهم نیست  که  افراد جامعه را نابود می کنند.

خداوند متعال برای هر دردی درمانی فرستاده است. وقتی پیامبر دستور داده است که مردم خود را مداوا کنند، این مداوا واجب عینی است. همچنان که نماز و روزه بر ما واجب است، حفظ سلامتی و مداوای بیماری هم بر ما واجب است. اصلا عقل سالم در بدن سالم است.

من معتقدم خداوند پاک است و پاکی را دوست دارد. نظیف است و نظافت را دوست دارد. پیامبر می فرماید خانه های خود را تمیز نگه دارید و مانند یهودیان نباشید. وقتی پیامبر دید یهودیان نظافت را رعایت نمی کنند سفارش به رعایت نظافت داشت. النظافه من الایمان. حتی در این باره می فرماید :مسافرت بروید تا تندرست باشیدـویا روزه بگیرید تا تندرست باشید  یعنی اسلام همه ی ابزارهای مادی ومعنوی را برای حفظ صحت وسلامتی افراد جامعه در نظر می گیرد.

پیامبر اکرم(ص) از خدا می خواهند که «اللهم عافنی فی بدنی»، «اللهم عافنی فی بصری»، حالا وقتی سلامتی تا این حد مهم است که پیامبر آن را از خدا طلب می کند، کسی می تواند ادعای مسلمانی داشته باشد و ملزومات بهداشت و سلامتی را رعایت نکند؟ یکی از صحابه سرطان داشت، این در کتاب آقای سبحانی هم آمده است. به پیامبر گفت برای من دعا کن. پیامبر نگفت من پیامبرم برای شما دعا می کنم.  فرمود:یک پزشک مسیحی در طائف است به او  مراجعه کن. من هم دعایت می کنم. ما اگر مسلمانیم باید ببنیم پیامبر با مسائل بهداشتی چطور رفتار می کنند. حتی در مسأله خورد وخوراک بحث اسراف وتبذیر که پیش می آید بیشتر در ارتباط با سلامتی است  که زیاده از حد خوردن ومصرف کردن عامل بیماری هاست.

وظیفه دولت های اسلامی از نگاه شما در این موضوع چیست؟

پیامبر اکرم(ص) می فرماید دو نعمت است که اکثر مردم در آن ها مغبون هستند. یکی سلامتی و دیگری امنیت. همانطور که امنیت برای یک کشور اسلامی واجب و لازم و ضروری است؛ صحت و تن درستی هم ضروری است. همانطور که یک حکومت اسلامی با ایجاد نیروهای نظامی و امنیتی تلاش می کند امنیت جامعه را حفظ کند، باید برای حفظ سلامتی مردم هم نکاتی را رعایت کند. همانطور که یک حکومت برای حفظ امنیت مردمش اگر نیاز باشد از کشورهای دیگر سلاح می خرد، برای حفظ سلامتی مردمش اگر نیاز باشد، باید دارو بخرد.

مریضی و بیماری اذیت و آزار و مشکل جسمی و روحی یک ملت است و حکومت موظف است این مشکلات را از سر راه مردمش بردارد.

در اسلام زنده نگه داشتن یک فرد مانند زنده نگه داشتن یک دنیا است، از طرفی وقتی حکومتی در درمان مردمش سهل انگاری کند و  شهروندان به دلیل این سهل انگاری از دنیا بروند، مانند این است که دنیایی را کشته است.

نگاه اسلام به مساله سلامت اینقدر حیاتی و مهم است که  هر روشی که برای حفظ سلامت لازم باشد، باید حکومت اسلامی است که آن را محقق کند.

حفظ نسل وجان از ضرورتهای پنجگانه و مقاصد اصلی شریعت است و توجه به  این موضوع بر فرد و جامعه و حکومت لازم است. زیرا همه ادیان برای حفظ مصالح پنجگانه آمده اند.  ودرجامعه ای که به حفظ سلامتی توجه نشود هم جان افراد به خطر می افتد  وهم نسل های آینده دچار بیماری ها ومشکلات جسمی می شوند.

مناسک جمعی گاهی با رعایت اصول مطرح شده بهداشتی در تعارض بود و برخی از افراد در جوامع اسلامی به این مناسک اولویت دادند. آیا واقعا چنین اولویتی وجود دارد؟

قبل اشاره کردم  که حفظ مصالح  پنجگانه  از مقاصد دین وشریعت است واین مشکلات به سبب عدم فهم مقاصد شریعت  پیش می آید .در  اینجا بحثهایی مطرح است که دین برای انسان آمده است یا انسان برای دین آمده است. مقاصد شریعت باید اینجا مورد توجه قرار گیرد. حفظ جان انسان در اولویت و بسیار مهم است. کل مضر حرام؛  وقتی کسی وارد مسجد می شود و در مسجد با صدای بلند قرآن می خواند، این قرآن خواندن وقتی باعث تشویش اذهان نمازگزاران شود حرام است. بنابر این نماز خواندنی که باعث اشاعه بیماری در جامعه شود، طبعا این نوع نمازخواندن گناه است. قرار نیست به واسطه عبادت دچار ضرر شویم. ما بارها داشته ایم که طرف نذر کرده پیاده به حج برود، یا نذر کرده که در مقابل آفتاب بایستد، پیامبر گفته نذر این فرد باطل است. چون این فرد نمی تواند به خودش ضرر بزند. بنابراین از نظر اسلام هر کاری که موجب ضرر زدن به فرد و جامعه شود حرام است. ودر این گونه موارد باید به متخصصان مراجعه کرد واز آن جائی که دین جلب مصلحت ودفع مفسده است وبیماری ومرض یکی از مفاسد است لازم است با آن مبارزه کرد .واز سوی دیگر اسلام به کرامت انسان توجه خاصی نموده  واولین تکریم مراعات صحت وتندرستی افراد است که در سنت نبوی به آن اشاره شده است. علاوه برآن صحت وسلامتی از حقوق انسان است وعدم مراعات  این حق موجودیت جامعه را با خطر وبحران مواجه می سازد.

در زمانی که خلیفه دوم به شام رفته بود. به او گفتند که در این شهر وبا است. صحابه را برای مشورت جمع کرد. گفتند پیامبر فرموده اگر دیدید در شهری وبا هست، وارد آن شهر نشوید. پیامبر فرموده شما از افراد جذامی فرار کنید. اینها همه گفته شده اما ما هنوز نتوانسته ایم این متون را استخراج کنیم. این مسائل در زمان پیامبر اتفاق افتاده و برای آن راهکار ارائه شده است. اما ما بعد از ۱۴۰۰ سال هنوز درگیر مباحث سنتی مطرح شده در کتب فقهی  هستیم و فراموش کرده ایم که چقدر در کتاب و سنت به نظافت وسلامتی سفارش شده است. پیامبر دستور به دست شستن ووضو در هنگام غذا خوردن  می دهند وزمامداران را مکلف به تأمین نیازهای بیماران ونیازمندان نمود.  هر نکته ای که مربوط به سلامت باشد مانند مسواک زدن و غسل و غیره همه مورد توجه اسلام است. اما جامعه ما از اسلام دور شده و جامعه ما به قرائتی محدود از اسلام عمل می کند. با این قرائت مردم بیشتر از اسلام زده می شوند.

اسلام به تغذیه مردم و سلامت و بهداشت آنها خیلی اهمیت داده و اینها در آیات و روایات کاملا قابل رویت است زیراصحت وتندرستی وسیله ی انجام تکالیف ووظایف است  واسلام  در فراهم کردن  امکانات ووسایل  بهداشتی  بسیار تشویق نموده  تا انسان بتواند نقش تمدن ساز  خودرا در رشد وتوسعه  ایفا نماید. جامعه ای که افرادش سالم نباشند نمی توانند  وظایف دینی واجتماعی خودرا انجام دهند .وعافیت وسلامتی بزرگترین سرمایه انسان است که می تواند در خدمت دین ومردم قرار دهد .اما با وجود بیماری وضعف  رسیدن به اهداف  ومقاصد سخت تر وهیچ تلاشی به ثمر نمی رسد.به نظر این جانب کسانی که به بهانه برگزاری مناسک وعبادات جمعی پروتکل هارا رعایت نمی کنند ویا با آن ها مخالفت می کنند  درک درستی از اسلام ندارند.

پایان گفت‌وگو/