مهمانی خدا در جهان کرونازده؛ از محافل عبادی مجازی تا افزایش کمک‌های خیریه
بیماری همه‌گیر کووید ۱۹ در دومین سال متوالی جهان را تحت تأثیر قرار داده است. سال گذشته بسیاری از عبادات جمعی تعطیل و فعالیت‌های دینی ماه رمضان به صورت مجازی برگزار شد. امسال نیز این بیماری بر انجام سنت‌ها و عبادات ماه مهمانی خدا تأثیر خواهد گذاشت.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، برای دومین سال متوالی مسلمانان ماه مبارک رمضان را در ایام همه‌گیری کرونا برگزار می‌کنند. این همه‌گیری همچون سال گذشته بر سنت‌ها، عبادات و آداب این ماه تأثیر خواهد گذاشت.
البته شیوع کووید ۱۹ بر بسیاری از مردم جهان اثر گذاشته است و دولت‌ها با تعطیلی برخی کسب و کارها و ممنوعیت سفر و اقدامات سختگیرانه دیگر سعی می‌کنند از گسترش این ویروس پیشگیری کنند. در حالی که بسیاری از دولت‌ها راهی برای انطباق با شرایط جدید پیدا کردهاند و استفاده از واکسن از افزایش موارد جدید در برخی کشورها جلوگیری کرده اما مسلم است که ماه رمضان امسال همچنان تحت تأثیر این همه‌گیری قرار خواهد گرفت.
مسلمانان چگونه آماده می‌شوند؟
رمضان مهمترین ماه در تقویم اسلامی است. مقدمات آماده شدن برای این ماه مبارک، که به اعتقاد مسلمانان در این ماه خداوند نخستین آیات قرآن را بر پیامبر اکرم(ص) نازل کرد، از چند هفته قبل شروع میشود. برخی مسلمانان تصمیم می‌گیرند که هفته‌های قبل از ماه رمضان (ماه شعبان) را با انجام روزه‌های مستحبی و آماده‌سازی معنوی برای ماه مبارک بگذرانند. بسیاری نیز از این دوره به منظور فراهم کردن مایحتاج خود برای تهیه غذاهای سنتی در طول ماه استفاده می‌کنند. در حالی که سال گذشته قفسه‌های بسیاری از مغازه‌ها خالی شده بود و صاحبان فروشگاه‌ها برخی کالاها را جیره‌بندی کردند، اکنون مردم به این بیماری همه‌گیر عادت کردهاند و وحشت کمتری از خرید دارند، زیرا قاعدتاً تهیه کالاها باید آسان‌تر باشد.
ماه رمضان فقط به خوردن و آشامیدن مربوط نیست، بلکه یک ماه اجتماعی است که در آن خانواده و دوستان دور هم جمع می‌شوند. به طور معمول، برخی افراد برای حضور در کنار عزیزانشان یا انجام سفرهای کوتاه به خارج از کشور می‌روند، اما از آنجا که میزان ابتلا به کووید ۱۹ در بیشتر کشورها بالا و محدودیت‌های سفر همچنان وجود دارد، بعید است که بسیاری از افراد در سال جاری بتوانند این کار را انجام دهند. در انگلستان جریمه‌هایی تا سقف ۵ هزار پوند، برای افرادی که بدون دلیل معتبر سفر می‌کنند، اعمال شده است و در مناطقی از خاورمیانه محدودیت‌های مشابه بر برنامه‌های سفر تأثیر می‌گذارد.
در حالی که ممکن است بسیاری نتوانند در ماه مبارک کنار عزیزانشان باشند، برخی سازمان‌ها روش‌های ابتکاری را برای کمک به مردم در آماده‌سازی و همراهی آنها در ماه رمضان ارائه داده‌اند. پروژه خیمه ماه رمضان (The Ramadan Tent Project) از سوی سازمانی مستقر در انگلیس اجرا میشود که سال‌های قبل در طول ماه رمضان وعده‌های افطاری رایگان را در فضای باز به مردم اهدا می‌کرد، اما امسال این سازمان خیریه مراسم افطاری را مجازی برگزار می‌کند و طی آن سخنرانان و علمای برجسته دینی به ایراد سخنرانی می‌پردازند.
همچنین این سازمان یک بسته مجازی آنلاین تدارک دیده است که به مردم امکان می‌دهد تا این ماه را با هم جشن بگیرند. این بسته شامل راهنمای ماه رمضان، دستورالعمل‌ها، ادعیه روزانه، یک برنامه‌ریز عبادت، تزئینات مربوط به جشن رمضان و هدایاست.
The Muslim Scout Fellowship، یک سازمان مستقر در انگلستان، میزبان افطاری مجازی با عنوان زیر ستاره‌ها(Under the Stars) خواهد بود. در سال‌های قبل این سازمان افطاری‌های عمومی در سراسر کشور برگزار می‌کرد. این رویداد برای دومین سال متوالی به صورت آنلاین برگزار میشود و شامل مسابقات، عرضه آثار هنری و صنایع دستی، ارائه طرز تهیه انواع غذاها و گفت‌وگوهای معنوی است. همچنین نباید گفت‌وگوهای آنلاین، محافل دینی و افطارهای مجازی را، که مسلمانان با خانواده، دوستان و سایر اعضای جوامع خود ترتیب می‌دهند، از یاد برد.
در گوشه و کنار خاورمیانه با وجود نابرابری در توزیع واکسن، بسیاری از مردم مجبورند که اقدامات سختگیرانه فاصله‌گذاری اجتماعی یا بستن مساجد را به دلیل کند بودن واکسیناسیون رعایت کنند.
آیا افطار متفاوت خواهد بود؟
افطار معمولاً زمانی است که دوستان و خانواده‌ها با هم غذا می‌خورند، اما به دلیل محدودیت‌های فعلی، ممکن است در بسیاری از کشورها این امکان وجود نداشته باشد. برای کسانی که ماه رمضان را برای دومین سال کرونایی تجربه می‌کنند، افطار می‌تواند یک تجربه در تنهایی باشد. احتمالاً بسیاری از آنها از سیستم‌عامل‌های ویدئوکنفرانس مانند زوم (Zoom) استفاده می‌کنند تا با کسانی که نمی‌توانند به طور حضوری در کنار آنها باشند، به ویژه هنگام افطار، صحبت کنند.
قبل از همه‌گیری، مساجد، خیریه‌ها و افراد چادرهای ماه رمضان برپا می‌کردند که در آن روزه‌داران می‌توانستند دور هم جمع شوند و افطار کنند. این رویدادها به این معنی بود که کسانی که تمکن مالی کمتری داشتند، می‌توانستند بدون پرداخت هزینه غذا میل کنند. احتمالاً این برنامه‌ها در ماه رمضان پیش رو یک بار دیگر لغو خواهند شد که ممکن است بر کسانی که برای تهیه یک وعده غذایی تلاش می‌کنند تا روزه خود را بگیرند، تأثیر بگذارد. مصر پیش از این اعلام کرده بود که امسال نیز برپایی چادرهای سیار ماه رمضان برای جلوگیری از شیوع ویروس ممنوع است.
کرونا چه تأثیری بر نمازهای جماعت می‌گذارد؟
هر شب در ماه رمضان نماز جماعت (مختص اهل تسنن)، که به آن تراویح می‌گویند، در مساجد سراسر جهان برگزار میشود. این عبادت‌های جمعی با این اعتقاد انجام میشود که نمازهای جماعت اجر و پاداش بیشتری دارند. معمولاً مساجد در هنگام غروب مملو از نمازگزاران میشود، اما امسال برخی مساجد خاورمیانه بسته است و برخی دیگر با محدودیت‌ها و به شرط رعایت دستورالعمل‌ها باز هستند.
متولیان مسجدالنبی در عربستان اعلام کردهاند که تعداد نمازگزاران در ماه رمضان در هر نماز با رعایت فاصله اجتماعی به ۶۰ هزار نفر محدود میشود؛ ظرفیت مسجد قبل از همه‌گیری ۳۵۰ هزار نمازگزار بود. سال گذشته عربستان سعودی در تلاش برای جلوگیری از شیوع ویروس، برگزاری نماز تراویح در مسجدالحرام در مکه و مسجدالنبی در مدینه را به حالت تعلیق درآورد.
در امارات متحده عربی مقامات اجازه داده‌اند که بعد از ممنوعیت سال گذشته، نماز تراویح برپا شود. با این حال چادرهای ماه رمضان و اجتماعات افطاری اکیداً ممنوع است. توزیع وعده‌های افطار در داخل یا بیرون از رستوران‌ها نیز ممنوع شده است.
در مصر مساجد از هفته‌ها قبل برای استقبال از ماه مبارک آماده شده‌اند. نماز تراویح در برخی مساجد مجاز است و فاصله‌گذاری اجتماعی در آنها انجام میشود. همچنین وزارت اوقاف راهنمایی‌هایی را به مسئولان ارائه کرده است تا اطمینان حاصل کند که نماز طبق پروتکل‌های بهداشتی برگزار میشود. نماز در برخی از مساجد به صورت زنده پخش میشود و نمازگزاران می‌توانند در خانه نماز بخوانند. سخنرانی‌ها و خطبه‌های دینی نیز به صورت آنلاین و از رسانه‌های اجتماعی پخش خواهد شد.
در بریتانیا شورای مسلمانان بریتانیا یک راهنمای ایمنی را برای ماه رمضان صادر کرده است که حاوی رهنمودهایی در مورد چگونگی به حداقل رساندن میزان خطر ابتلا به کووید ۱۹ است. این سازمان توصیه می‌کند که نماز را کوتاه کنید و تهویه هوا را، در جاهایی که نماز برگزار میشود، افزایش دهید.
سایر عبادات چگونه تحت تأثیر قرار می‌گیرند؟
با توجه به احترام مسلمانان به ماه رمضان، بسیاری از آنان از این مناسبت برای انجام عبادت‌های مستحب استفاده می‌کنند و امیدوارند که باعث تقرب به درگاه الهی شود.
در سال‌های پیش از شیوع کرونا، بسیاری از مردم در محافل مطالعه متون دینی معروف به «حلقه» جمع می‌شدند و در آنجا درباره مسائل دینی به بحث و گفت‌وگو می‌پرداختند. این سنت به زمان پیامبر اکرم(ص) برمی‌گردد. امسال به دلیل محدودیت در برگزاری جلسات، احتمالاً در بسیاری از نقاط جهان این سنت دوباره به صورت آنلاین برگزار خواهد شد.
۱۰ روز آخر ماه رمضان احترام خاصی دارد و بیشتر بر عبادات تمرکز میشود، زیرا اعتقاد بر این است که قرآن در این زمان بر پیامبر(ص) نازل شد. شبی که به عنوان شب قدر شناخته میشود به طور قطعی مشخص نشده است، اما به اعتقاد بیشتر مسلمانان شب قدر یکی از ۱۰ شب آخر ماه رمضان است. از آنجا که حضرت محمد(ص) تاریخ دقیق این شب را مشخص نکرده، مسلمانان از ۱۰ شب استفاده می‌کنند تا با خواندن و تأمل در قرآن معنویت خود را افزایش دهند. برخی مسلمانان سنت اعتکاف در مسجد را انتخاب و فقط بر عبادات تمرکز می‌کنند. امسال بسیاری از مساجد اجازه اعتکاف نمی‌دهند که این امر به طور قابل توجهی بر شکل عبادت تأثیر می‌گذارد. شورای مسلمانان انگلیس اعلام کرده که اعتکاف توصیه نمی‌شود.
اعطای خیرات چگونه تغییر خواهد کرد؟
یکی از موارد مهم در ماه رمضان اقدامات خیرخواهانه و کمک به افراد کم‌بضاعت است. مسلمانان بر این باورند که این یک جنبه اصلی ایمان آنهاست و ثواب عبادات و اعمال خیر در طول ماه رمضان افزایش می‌یابد. با همه‌گیر شدن کرونا، که باعث از دست دادن برخی شغل‌ها و تأثیرگذاری بر تجارت در سطح جهانی شد، بسیاری از مردم رکود اقتصادی را احساس کردهاند. برخلاف انتظار، ممکن است کمک‌های خیرخواهانه در سال جاری به شدت افزایش یابد، زیرا مسلمانان برای کمک به دیگران در مواقع سخت انگیزه دارند.
سال گذشته برخی مؤسسات خیریه از افزایش کمک‌های مالی علی‌رغم ترس از کاهش میزان کمک‌های خیریه طی همه‌گیری خبر دادند. با این حال ماه رمضان مهمترین دوره برای جمع‌آوری کمک‌های مالی است و به نظر نمی‌رسد که این ترس تأثیر داشته باشد؛ به عنوان مثال مؤسسه خیریه «دست‌های مسلمان» (Muslim Hands)، مستقر در انگلستان، اعلام کرده که در مقایسه با سال ۲۰۱۹ کمک‌های مالی ۲۰ درصد افزایش یافته است.
قبل از همه‌گیری، جمع‌آوری کمک‌های مالی معمولاً در مراسم عمومی، بعد از نماز جماعت یا در اجتماعات بزرگ افطار انجام می‌شد. با این حال، سیستم‌عامل‌های خیریه آنلاین محبوبیت بیشتری یافته است و راهی راحت را برای کمک به دیگران فراهم می‌کند.
در طول ماه رمضان، بسیاری نیز در کارهای داوطلبانه به عنوان راهی برای کمک به کاهش فقر در جوامع شرکت می‌کنند؛ از تهیه بسته‌های غذایی گرفته تا کمک به افرادی که در مناطق جنگ‌زده یا فاجعه هستند. ممکن است امسال محدودیت در سفر، کمک به خانواده‌هایی را که به اقدامات خیرخواهانه متکی هستند تحت تأثیر قرار دهد. در برخی کشورها که دچار بحران اقتصادی یا جنگ هستند، مانند سوریه، لبنان، یمن و مصر، ماه رمضان تنها زمانی از سال است که برخی خانواده‌ها می‌توانند در وعده غذایی خود گوشت بخورند.
آیا زیارت عمره تحت تأثیر قرار می‌گیرد؟
قبل از همه‌گیری، در ماه رمضان میلیون‌ها مسلمان به شهرهای مقدس مکه و مدینه سفر می‌کردند. مسلمانان بر این باورند که انجام عمره مفرده، پاداش معنوی بیشتری در ماه رمضان دارد. سال گذشته عربستان سعودی به دلیل ترس از گسترش ویروس کرونا، به طور موقت سفر به مقدس‌ترین مکان‌های این کشور را به حالت تعلیق درآورد و بسیاری از زائران به سادگی سفرهای خود را لغو کردند. امسال وزارت حج و عمره عربستان سعودی به زائرانی که مایل به انجام عمره در ماه رمضان هستند، توصیه کرد که برای جلوگیری از ابتلا به کرونا خود را واکسینه کنند.
همچنین آب سردکن‌های زمزم در مکه در دسترس نخواهند بود و به جای آن آب زمزم در بطری توزیع میشود. توزیع غذا در داخل مسجد نیز ممنوع است.
سنت‌های ماه رمضان چگونه تحت تأثیر قرار می‌گیرد؟
یک سنت بزرگ ماه رمضان در کشورهای خاورمیانه زدن طبل در خیابان‌ها و کوچه پس‌کوچه‌های برخی محله‌ها قبل در هنگام سحر است. «مسحراتی» یا کسی که مردم را برای وعده غذایی سحری از خواب بیدار می‌کند، طبل می‌زند تا به مردم یادآوری کند که باید بلند شوند و غذا بخورند. در برخی محله‌های کوچک مسحراتی حتی کودکان را به نام صدا می‌کند. سال گذشته صدای مسحراتی در سحرگاهان به گوش نمی‌رسید. با وجود ممنوعیت رفت و آمد در برخی مناطق خاورمیانه و سراسر جهان، این سنت ممکن است بار دیگر تحت تأثیر قرار گیرد.
ماه رمضان زمان معنویت و تأمل است و در کنار آن سریال‌های پرطرفدار تلویزیونی از شبکه‌های مختلف کشورهای اسلامی پخش میشود. درام‌های تلویزیونی ۳۰ قسمتی در این ماه محبوبیت دارند و برخی از شناخته‌شده‌ترین بازیگران در آنها بازی می‌کنند. سال گذشته فیلمبرداری برخی سریال‌ها تحت تأثیر همه‌گیری قرار گرفت اما رعایت فاصله اجتماعی و پروتکل‌ها باعث ادامه تولید آنها شد.
آیا عید فطر به گونه دیگری برگزار میشود؟
ماه رمضان با رؤیت ماه جدید (هلال شوال) به پایان می‌رسد. در بیشتر کشورهای اسلامی عید فطر، یک جشن سه روزه است. نماز جماعت در صبح عید برگزار میشود و خانواده‌ها معمولاً در کنار هم غذا می‌خورند. در اغلب کشورهای خاورمیانه معمولاً عید یک جشن ملی و زمانی برای صرف غذا گرد هم است؛ زمانی که کودکان لباس نو می‌پوشند، عیدی یا هدیه می‌گیرند و شیرینی می‌خورند و خانه‌ها با چراغ‌ها و تابلوهایی که روی آنها جمله «عید مبارک» نوشته شده است، تزئین می‌شوند.
به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا احتمال دارد که عید امسال تحت تأثیر قرار گیرد. می‌توان سنت‌های اسلامی ماه رمضان، از جمله نماز جماعت را از طریق پخش تلویزیونی یا آنلاین در خانه مشاهده کرد. عید معمولاً زمانی است که مسلمانان به سطح شهر می‌روند و جشن می‌گیرند، اما با بسته شدن سالن‌های سینما، پارک‌ها و کافه‌ها، برگزاری جشن‌ها به فضای خانه محدود میشود. با توجه به اینکه احتمالاً مقامات دینی و دولت‌ها اجتماعات بزرگ را ممنوع اعلام می‌کنند، می‌توانیم انتظار داشته باشیم که عید امسال در خلوت و تفکر بیشتری گرامی داشته شود.