ادیانگردی| آشنایی با مسجد تاریخانه

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، ما تا کنون در صنعت گردشگری ایران، زیرمجموعه ای تحت عنوان ادیانگردی نداشته ایم و ما با وضع و تلاش برای ترویج لغت ادیانگردی به عنوان رشته ای تخصصی در گردشگری، و با معرفی جاذبه های توریستی مرتبط با ادیان، سعی در ارتقای این صنعت در ایران را داریم. امید که این تلاشها به ساخت بستر آشنایی و گفتگو میان پیروان ادیان مختلف منجر و آرزوی تحقق صلح کل را فراهم آورد.

عقیده ی رایج آن است که بعد از هر فتحی، فاتحان در صدد تبلیغ اعتقادات خود برآمده و با همین هدف به تخریب معابد و نیایشگاههای افراد بومی می پردازند. شاید این نوشته را متهم به افراط در خوشبینی کنند اما امروز قصد داریم با نظر به شگرد «تفسیر در میراث» نگاهی نو را با شما شریک شویم.

برای دمی هم که شده بیایید به نیمه پر لیوان نظری داشته باشیم؛ شاید مفهوم «شرافت مکان» پر بیراه هم نباشد! (مکانی شریف خوانده می شود که دعا در آن سریعتر به اجابت می رسد و از نگاه اعتقادی، این مکان از ازل، از چنین شرافتی برخوردار بوده است) در اینصورت آیا نمیتوان گاهی از این زاویه به موضوع نگریست که شاید وقتی دست سرنوشت حکم به شرافت جایگاه و مکانی جهت نیایش داده، دست آدمی قادر به تغییر آن اراده نیست و بدان سبب است که حتی بعد از تخریب، همچنان به عنوان مکانی جهت پرستش معبود در دین تازه ، به کار می رود.

مثالهایی در دست داریم از آتشکده هایی که بر بنای تخریب شده معابد مهر ( دین پیش از زرتشت) ساخته شده اند و غیر از آن مصادیق متعددی داریم از آتشکده هایی که با ورود مسلمانان به ایران، مبدل به مسجد شده و بعد از گذر قرنها، هنوز از ارج و قربی کم نظیر برخوردارند.

از جمله ی این موارد، مسجد تاریخانه را می توان نام برد که در جنوب شرقی شهرستان دامغان (در خیابان ایستگاه راه آهن) واقع شده است.

دامغان معروف به شهر صد دروازه، خود از قدیمی ترین شهرهای استان سمنان و ایران است.
«تاری» در زبان ترکی مغولی به معنای «خدا» است و ما اگر بخواهیم تاریخانه را به سبک ابوسعید ابوالخیر ترجمه کنیم، به لفظ زیبای «خدای خانه» می رسیم، به معنای «خانه ی خدا» .

بنای مسجد تاریخانه برای اولین بار در قرن دوم هجری به جای بنای مخروبه آتشکده زرتشتیان ساخته شده و در طی اعصار به دفعات مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. مثلاً در دوره سلجوقیان در کنار مناره خشت و گلی آن که ریخته بوده است برجی از آجر ساخته اند. ارتفاع این مناره جدید‌، ۲۶ متر است، ۸۶ پله دارد و در ارتفاع ده متری آن کتیبه‌ای به خط کوفی با آجر نقش بسته است.

مسجد تاریخانه از اولین مساجد ایران است (تنها مسجد فهرج یزد به لحاظ تاریخی مقدم بر تاریخانه است) و قدمت آن را بین سالهای ۱۳۰ تا ۱۷۰ هجری قمری دانسته اند. پس عجیب نیست که علی رغم سبک نقشه کشی خارجی، معماری بنا که از قدیمی ترین نمونه های سبک خراسانی است کاملاً مطابق با معماری اصیل ایرانی در دوره ساسانی به نظر می رسد و گفته می شود اصل بنا شبیه ساختمان‌ ها و کاخ‌ های سروستان و فیروزآباد در استان فارس است.

آنچه اکنون از مسجد تاریخانه برجای مانده عبارت است از صحن بزرگ مرکزی تقریباً چهار گوش و در گرداگرد آن رواق‌ هایی با طاق ضربی روی ستون‌ های مدور. این ۲۶ ستون که ضخامت هر یک چهار متر و به ارتفاع ۲متر و ۸۴ سانتی متر است، شش دهانه طاق و یک طاق بزرگتر را می سازند که این طاق بزرگتر را مقصوره می نامند و نشان دهنده محل منبر و محراب بوده است. (تاریخانه را چهل ستون هم می نامیده اند اما این تنها دلیلی است بر تعدد بسیار ستونها است، و نه اینکه دقیقا چهل ستون داشته است)

سادگی چشمگیر این بنا ابهتی همراه با تواضع دارد که ناخودآگاه آدمی را از زمین برکنده، متوجه آسمان می سازد و حضور قلبی همراه با طمأنینه فراهم می آورد.

(اگر همراه با گروه به بازدید تاریخانه رفتید، توصیه اکید دارم لحظه مغتنمی را از گروه و شلوغی فاصله بگیرید و دل به دل نیایشگزاران این بنا در طول تاریخ بدهید. قول می دهم حسّ ناب و بی تکراری را تجربه خواهید کرد که در کمتر جایی بتوان نظیرش را یافت).

مسجد تاریخانه در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۸۰ به‌عنوان یکی از آثار ملّی ایران به ثبت میراث فرهنگی رسیده است. و نکته ی کاربردی که دانستن آن برای گردشگران خوشایند و البته لازم است آنکه، اگر برای بازدید از این بنا رفتید و با درب بسته مواجه شدید، با اندکی کنکاش، شماره تلفن متولی و مسئول فروش بلیط را خواهید یافت که پیرمردی نازنین و خوش اخلاق است و در هر ساعت که باشد، ظرف چند دقیقه خود را رسانده و درب را به روی شما خواهد گشود (عمرش دراز باد)

چنانکه در ابتدا آمد، صددروازه (دامغان) شهری است با قدمت خارق العاده، که به دلیل قرار گرفتن در شاهراه تهران-مشهد، احتمال گذر از آن بسیار زیادتر از شهرهای باستانی دیگر است. پس اگر علاقمند بودید و به وقت عبور، توقفی در این شهر داشتید، علاوه بر بازدید از مسجد تاریخانه که ذکر آن رفت، و بعد از خرید پسته اعلای دامغان، تماشای تپه حصار که قدمت آن به هفت هزار سال پیش می رسد را نیز از دست ندهید.