معنویت‌های نوپدید آخرین جرقه‌ های دینداری بشری است

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد جعفری، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، در نشست «معنویت سکولار، آب یا سراب» گفت: از دهه ۷۰ و با ترجمه آثار عرفانی و معنوی انحرافی مانند اشو و پائولوکوئیلو از غرب آن هم بدون نظارت، این آثار به کتابخانه‌ها و دانشگاه‌ها تزریق و تا سال‌های اول دهه ۸۰ این روند تشدید شد و موج زیادی در کشور به سمت معنویت‌ های نوپدید و بدون شریعت ایجاد کرد.

وی با بیان اینکه برخی نگرش‌ها و آراء روشنفکری دینی، مقوله معنویت سکولار را تئوریزه کرد، افزود: به خصوص پروژه روشنفکری که در دو دهه اخیر طراحی شده، به این مقوله دامن زده است. البته باید تذکر داد که نگرش تطبیقی در این مسئله در بین این معنویت‌ های نوپدید هم خیلی مهم است و باید با چنین رویکردی وارد این عرصه شویم.

جعفری بیان کرد: برخی در تحلیل این معنویت‌ها می‌گویند بشر غربی از فضای علم‌زدگی و مادی‌گرایی بعد از قرن ۱۸ دل‌زده و دل‌خسته شد، لذا بشر در قرن ۲۰ دوباره به معنویت برگشت؛ لذا یکی از عوامل اصلی بازگشت بشر به معنویت همین مسئله است، اما تنها عامل نیست؛ در نگاه دین‌پژوهان و جامعه‌پژوهان غربی، تحلیل‌های دیگری هم برای بازگشت به معنویت سکولار ارائه شده است؛ اول اینکه معنویت سکولار پدیده برخاسته از تحولات مدرنیسم و پست‌مدرنیسم است؛ یعنی چون ادیان سنتی خود را با مدرنیته تطبیق ندادند، لذا انسان مدرن، معنویتی را ایجاد کرد که متناسب با اندیشه مدرن یعنی اومانیسم، سکولاریم و رشنالیسم باشد؛ در کشور ما هم کسانی مانند ملکیان بر این مسئله تأکید دارند که ما نقدهای جدی به آن داریم.

معنویت‌ های نوپدید از حاشیه به متن آمده‌اند

جعفری اضافه کرد: تحلیل دیگر در چرایی رجوع به این معنویت‌ها این است که معنویت سکولار نگاهی است که در طول تاریخ به موازات دینداری ادیانی و سنتی وجود داشته و البته همیشه در حاشیه بوده است، ولی امروز به متن زندگی بشر آمده است؛ پس دینداری باطن‌گرا، رازورزانه، عامیانه و اباحه‌گرا همیشه در طول تاریخ به عنوان ۴ شبه‌دینداری همیشه در کنار ادیان بوده است؛ مثلاً اسماعیلیه و طیفی از صوفیه باطن‌گرا و اباحه‌گرا وجود داشتند و حتی عبادات را تأویل می‌کردند و تفکر لیبرالیستی دینی داشته‌اند.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان اینکه امروزه دینداری فست‌فودی و هایپرمارکتی که در گذشته هم بوده، به متن آمده است، اظهار  کرد: تحلیل سوم هم تحلیل الهی‌دانان لیبرال است؛ اینها دین را به تجربه درونی فرومی‌کاهند؛ تأکید بر گوهر دین دارند و آن را صرفاً تجربه دینی می‌دانند، لذا به واسطه رشد معنویت‌های جدید مشعوف هستند، زیرا تجربه درونی انسان در این نوع معنویت‌ها تقدیس می‌شود و بروز می‌یابد و اساس دینداری هم همین است.

وی افزود: تحلیل دیگر هم این است که برخی می‌گویند این معنویت‌ها آخرین جرقه‌های دینداری بشر است؛ همانند شمعی که در انتهای خود ممکن است یک لحظه نور بیشتری تولید کند، اما بلافاصه خاموش می‌شود. البته در مجموع این بازگشت نشانه این است که چراغ دین در فطرت انسان خاموش نمی‌شود، گرچه این نوع معنویت‌ها آن را لجن‌مال کرده‌اند.

جعفری تصریح کرد: برخی می‌گویند معنویت‌های سکولار آن‌قدر متنوع است که معنویت‌پژوهان را با سردرگمی مواجه کرده است و نمی‌توانند وجوه مقومی برای آنها ذکر کنند؛ ولی بنده این سخن را قبول ندارم و معتقدم می‌توان با نخ تسبیحی همه آنها را به هم وصل کرد، از جمله گرایش به بعد فرامادی یکی از این نخ‌های تسبیح است، زیرا بعد فرامادی انسان غیرقابل انکار است.

وی اضافه کرد: صراحتاً بسیاری از این معنویت‌ها مانند تی‌ام و شهود یهوه می‌گویند ما پایبند به اصول اخلاقی حتی از نوع زرین آن نیستیم و حتی برخی از آنها ماده‌گرای معنوی هستند، یعنی افرادی هستند که قدرت و لذت جنسی را به عنوان اهداف فرامادی و معنوی تعبیر می‌کنند؛ در عرفان اوشو، انسان ایده‌آل او «زوربا بودا» است که مظهر سکس است. بنابراین عدم پایبندی به اخلاق هم می‌تواند نقطه مشترک میان این معنویت‌ها باشد.

وی اضافه کرد: فرامادی بودن این معنویت‌ها هم به معنای متافیزیکی بودن نیست، بلکه در برخی از این انواع، ماری جوانا می‌خورند تا به بی‌وزنی برسند و به عالم هپروت بروند.

نگرانی غرب از رشد اسلام

جعفری ادامه داد: نکته دیگر اینکه برخلاف برخی آمار، آمار رشد معنویت‌های دینی رسمی بالاتر از معنویت‌ های نوپدید است و به خصوص کثرت گروندگان در بین ادیان توحیدی در اسلام بیشتر از ادیان دیگر است و به همین دلیل از معنویت‌های سکولار حمایت می‌کنند.

وی با بیان اینکه ایمان به غیب از ویژگی مؤمن است، تصریح کرد: قرآن در سوره بقره در توصیف متقین آنها را مؤمن به غیب دانسته است؛ بنابراین معنویت دقیقاً باطن‌گرایی و غیب‌گرایی است، ولی معنویت‌ های نوپدید راه انحراف پیش گرفته‌اند؛ عمده این معنویت‌ها دنبال آرامش هستند، اما آرامش از این مسیرهایی که می‌روند به دست نمی‌آید، زیرا متافیزیک و جاودانگی را زیر سؤال برده‌اند.

جعفری همچنین درباره مذموم بودن دینداری معطوف به سودگرایی اضافه کرد: امام علی(ع) دینداری را به دینداری تاجرانه، عبیدانه و خالصانه و احرار تقسیم کرده و همه انواع را در  ذیل دینداری می‌دانند، بنابراین اینکه گفته شود دینداری سودگرایانه نادرست است، سخن دقیقی نیست. همچنین اگر کسی صرفاً اخلاق‌محور باشد، ولو اینکه نیت الهی ندارد، آیا می‌توان گفت از دایره دینداری بیرون رفته است؟.

ویژگی معنویت اصیل

همچنین حجت‌الاسلام حسین مظفری، عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی گفت: جای دقت و تأمل دارد که آیا همه شاخه‌های معنویت‌های نوظهور دنبال امور فرامادی هستند یا خیر؟ آنها دنبال نشاط و شادی بشر هستند، اما لزوماً به دنبال امور فرامادی نیستند.

وی افزود: اینکه گفته شود این جریانات در حاشیه بوده‌اند، ولی امروز به متن آمده‌اند، مشکلی را حل نمی‌کند، زیرا باز این سؤال وجود دارد که چرا چنین اتفاقی رخ داده است؟ البته می‌توان گفت به خاطر غلبه تفکر مدرنیته این جریانات به متن آمده‌اند؛ البته این نکته هم باید ذکر شود که موضع‌گیری اصلی انبیاء در برابر الحاد و کفر بوده است، ولی در همان دوره هم منکران انبیاء معنویت انحرافی داشتند، زیرا کفار جزیره العرب خدا را قبول داشتند، اما معنویت آنها انحرافی بود.

وی با اشاره به تقسیم‌بندی دینداری، تأکید کرد: معنویت و دینداری اصیل زمانی حاصل می‌شود که انسان دینداری سودمندانه را کنار بگذارد تا به مراتب بالای دینداری یعنی اخلاص برای خدا برسد، ضمن اینکه کسانی هستند که اخلاق دارند، اما هدفشان تقرب به خدا نیست؛ این نوع نگاه هم فرد را از رسیدن به مراتب بالای دینداری باز می‌دارد.