موضع فقهای شیعه در قبال تمدن غرب با تأکید بر مقطع نهضت تنباکو تا مشروطیت

چکیده :
فقهای شیعه از زمان نهضت تنباکو به موضع‌گیری در قبال مظاهر و ابعاد مختلف تمدنِ مدرن پرداختند. ویژگی‌های مهم غرب برای فقهای دوره مذکور را می‌توان در چهار مقوله «کفر»، «استعمار»، «تکنولوژی» و «نظام سیاسی» ذکر کرد.
این موضع‌گیری، «تقابل» با کفر و استعمار، و «برخورد گزینشی» با تکنولوژی و نظام سیاسی بوده است. برخورد گزینشی نسبت به تکنولوژی و نظام سیاسی، بر اساس اصول و قواعد فقهی ناظر به کفار از یک سو و اصل اباحه تصرف از سوی دیگر صورت گرفته است. اصول فقهی ناظر به کفار عبارت است از: «لزوم نفی سلطه و تقویت کفار»، «حرمت تشبّه به کفار»، «حرمت دوستی و همراز گرفتن کفار» و «نجاست کفار». به رغم وجود مبنای نظری نسبتاً همسان و مشترک فقها، آنها در مقام موضوع‌ و مصداق‌شناسی، در برخی موارد اختلاف‌هایی با یکدیگر داشته‌اند.

کلید واژه : غرب مدرن، استعمار، تکنولوژی، قواعد فقهی، کفر.