آیین تدفین در ادیان ابراهیمی

ادیان نیوز: این دنیا به گونه ای ساخته و پرداخته شده که انسان تنها می تواند مدت زمانی کوتاه یا طولانی در آن بیتوته کند و سپس آن را ترک کند. مرگ امری حقیقی است که هر نفسی بنا بر آنچه در قرآن آمده باید آن را تجربه کند. «هر نفسی چشنده مرگ است آنگاه به سوی ما بازگردانیده خواهید شد.» (سوره عنکبوت / آیه ۵۷)

در هر دین و کیشی آیینی خاص برای آماده سازی فرد متوفی برای دفن کردن وجود دارد. آیین از یک کلمه انگلیسی گرفته شده که به معنای مراسم است؛ مراسمی که دربردارنده مجموعه ای از حرکات و کلمات و استفاده از اشیایی خاص در محلی مخصوص است. ریشه این کلمه به زبان لاتین باز می گردد و به معنای چیزی است که در ارتباط با شعائر دینی است. ذکر این نکته در خور توجه است که خود این واژه از زبان سانسکریت وارد زبان لاتین شده است. در زبان سانسکریت به این کلمه ریتا گفته می شود که به معنای پایه و اساس نظم طبیعی است و عملکرد جهان و هر چه را که در آن است، هماهنگ و منظم می کند. این آیین یا مراسم از دیرباز در ادیان بومی و سپس وحیانی وجود داشته است. در ابتدا مرده را به حالت جنین در گوشه ای از خانه یا درون کوزه هایی بزرگ دفن می کردند. رفته رفته این آیین تغییر کرد. زیرا ترس بتدریج در وجود انسان هایی که خواب اقوام متوفی خود را می دیدند، رسوخ کرده بود و آنها تصور می کردند که مردگان قادرند به خانه های خویش بازگردند. از این رو آنان را در مکانی دور دفن می کردند یا دست و پای آنها را می بستند. این در حالی است که با پیشرفت تمدن آیین خاکسپاری نیز تغییر کرد و در ادیان ابراهیمی شکل و صورتی ویژه به خود گرفت. در هر کدام از ادیان ابراهیمی در مراسم تدفین از آیینی خاص استفاده می شود که این امر به محیطی باز می گردد که آن دین در آن مکان رواج یافته است.

دفن مردگان مسیحی در زمانی که این دین بتازگی در حال گسترش بود، با امروز متفاوت است. در گذشته مسیحیان در جنگ ها و رویدادهای مختلف به طور دسته جمعی کشته و در گورهای مخفی دفن می شدند. این مقابر دخمه ای که امروزه به عنوان هنر دوران نخست مسیحیت به شمار می رود، کاتاکومب نام داشت. کاتاکومب به صورت شبکه ای گسترده از دالان های بسیار باریک و اتاقک های زیرزمینی بود. هنرمندان مسیحی در این دخمه ها داستان هایی از کتاب مقدس و زندگی عیسی مسیح را به تصویر می کشیدند. اما امروزه در دین مسیحیت رسم بر این است که فرد محتضر را با روغن مخصوص «تدهین» می کنند و به این ترتیب وی را برای مرگ آماده می سازند. در بین ارامنه ایران رسم بر این است که کشیش بر بالای سر فرد محتضر دعا می خواند و هنگامی که شخص فوت می کند او را به قبرستان می برند و در تابوت می گذارند و در آرامگاه های مخصوص که در کنار کلیسا قرار دارد، دفن می کنند. قبل از دفن هر کدام از نزدیکان مشتی خاک یا گلی روی تابوت می ریزند. ارامنه پس از دفن فرد متوفی و قبل از آن که غذایی صرف کنند، این دعا را می خوانند: «ای پدر ما که در آسمانی، نام تو مقدس باد، باشد که ملکوت تو بر روی زمین چنان که در آسمان است بیاید و اراده تو برقرار گردد، نان کفاف ما را روز به روز به ما بده و گناهان ما را ببخش…»

در دین یهودیت آیین خاصی برای اشخاصی که فوت می کنند، وجود دارد. اطرافیان از شخص محتضر می خواهند که به گناهان خود اعتراف کند. اگر شخص بیش از اندازه ضعیف باشد و قادر به سخن گویی نباشد، باید در دل به گناهان خود اعتراف کند. به هیچ وجه نباید برای شخص محتضر مزاحمت ایجاد کرد. چرا که امکان دارد این کار باعث تسریع در مرگ وی شود و این کار در حکم قتل نفس خواهد بود. این منع برخلاف مسیحیت شامل روغن زدن و شستن فرد نیز می شود. کسانی که ناظر بر فوت شخص محتضر هستند، دعای «متبارک است داور درست» را می خوانند. اگر آبی در اطراف شخص متوفی وجود داشته باشد، بیرون ریخته می شود. زیرا یهودیان بر این اعتقادند که فرشته مرگ باعث آلودگی این آبها شده است. اطرافیان شخص متوفی به منظور آن که از مرگ شخص مطمئن گردند، برگ یا آینه ای را جلوی صورت شخص می گیرند. البته پیشرفت های پزشکی امروز مقابل این رسوم سنتی قرار گرفته است. اگر مرگ اثبات شود، مراسم کفن و دفن آغاز می گردد. تأخیر در خاکسپاری در این دین ممنوع است. در فرقه های مختلف یهودیت آداب خاصی برای آماده سازی مرده برای دفن وجود دارد که به «طاهارا» موسوم است. اما به طور کلی تمامی یهودیان کفن مرده را از جنس کتان سفید آماده می کنند و شخص را می شویند و به او روغنی که با ادویه جات خوشبو معطر شده می مالند. شخص متوفی حتما باید در گورستان یهودیان دفن شود.

در دین اسلام چهار عمل غسل، کفن، نماز و دفن برای فرد مسلمانی که فوت کرده واجب است. غسل میت نخستین کاری است که برای شخص متوفی انجام می دهند. این عمل اشاره به توجه دین اسلام به پاکیزگی و حدیث « النظافه من الایمان» پیامبر دارد. پس از آن شخص مرده باید خوشبو یا اصطلاحا حنوط گردد که این کار غالبا با کافور صورت می گیرد. پس از آن که متوفی غسل داده شد و خوشبو گردید، بر تن او کفن می پوشانند. همچنین مستحب است که تسبیح یا مهری از تربت کربلا در کفن مرده گذارند. سپس بر پیکر او نماز خوانده می شود و تشییع کنندگان همراه با بستگان متوفی جنازه را به سوی قبری که پیش تر آماده شده هدایت می کنند. مستحب است که شخص مرده را به آرامی به سوی قبر وی که آماده شده است ببرند. سپس او را به صورتی قرار می دهند که صورت وی به سوی قبله باشد و پس از قرار دادن سنگی به نام لحد خاک بر او می ریزند. شخص متوفای مسلمان باید در گورستان مسلمانان دفن شود.

بررسی اجمالی تدفین در ادیان ابراهیمی بیانگر عناصری مشترک در این سه دین است. همچنین باورهای مشترکی در بین این ادیان وجود دارد که نشان دهنده یکسان بودن سرچشمه و منشأ این سه دین محسوب می شود. افزون بر این پیروان این سه دین وحیانی سال هاست که در آرامش در کشور اسلامی ایران در کنار یکدیگر زندگی می کنند و با یکدیگر در تعامل هستند. این ارتباط خود باعث می شود که ادیان از یکدیگر متأثر شوند.

منابع

ـ باورها و آیین های یهودی، آلن آنترمن، رضا فرزین، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، ۱۳۸۵.

ـ سیر هنر در تاریخ ۲، امیر حسین ذکر گو، انتشارات مدرسه ۱۳۸۰.

ـ آیین های خاکسپاری، لوئیس وینسنت توماس، ترجمه محمدحسین ناظمی، مجله حکمت و معرفت، مرداد ۱۳۹۱.

منبع: جام جم