برای مقابله با افکار اسلام ستیزانه نیازمند بهره گیری از شیوه مناظراتی امام رضا هستیم
به گزارش ادیان نیوز، بدیهی است عقاید هر قوم و ملّت، بخش مهمى از فرهنگ آنها را تشکیل
مىدهد و انحطاط آن، انحطاط فرهنگى و تمدن آن قوم محسوب مى شود. لیکن با
این اوصاف، هر یک از پیشوایان بزرگ در عصر خود با توجّه به شرایط خاصّ آن
عصر و زمانه، علاوه بر مأموریّت و وظایف مشترکِ زعامت دینى، رسالت مهم
صیانت از عقاید اسلامی را به عهده داشتند که در انجام آن از هرگونه
فداکارى خوددارى نمى کردند. از این رو نقش امام على بن موسى الرضا
علیه السلام در دفاع از عقاید اسلامى و رهبرى فکرى در برابر هجوم افکار
بیگانه به هنگام گسترش دامنه اسلام به کشورهاى بزرگ جهان، و همچنین نقش
سایر امامان علیهم السلام هر کدام در شرایط خاصّ خود، قابل انکار نیست زیرا
امام رضا(علیه السلام) در برابر افکار انحرافی، مبانی اسلام ناب محمدی(صلی
الله علیه و اله و سلم) را تبیین نمودند که اگر این تلاش های علمی، فرهنگی
از سوی آن حضرت صورت نمی گرفت معلوم نبود چه بر سر اسلام می آمد.
با این تفاسیر ضرورت واکاوی شاخصه های مهم و کلیدی در آموزه های فرهنگی
امام رضا(علیه السلام) با بهره گیری از اندیشه های حضرت آیت الله مکام
شیرازی می تواند در تبیین جامع و کامل فرهنگ ناب رضوی مورد توجه قرار گیرد
که در این نگاشته به مخاطبان گرامی ارائه می گردد.
تبیین و ترویج آموزه های شیعی در فرهنگ رضوی
گفتنی است علیرغم همۀ فشارها و تنگناها بر امامان اهل بیت علیهم
السلام، لیکن با این حال، امام رضا علیه السلام همچون دیگر امامان
معصومین(علیهم السلام) در همان شرایط به ترویج فرهنگ اهل بیت و فقه آل
محمّد صلى الله علیه و آله پرداختند.
آن حضرت از فرصت به دست آمده در پایان خلافت هارون و عصر مأمون استفاده
کرد و تلاشهاى علمى و فقهى پیشوایان گذشته را ادامه داد. امام علیه السلام
افزون بر استحکام بخشیدن به عقاید اهل بیت(علیهم السلام) و شرکت در
مناظرات مهم و اثبات حقانیّت اسلام، نقش ارزندهاى در ساماندهى و تهذیب
احادیث ایفا کرد.
درباره مقام او، ذهبى مى نویسد: «على الرضا، داراى منزلت بزرگ و شایسته
خلافت بود. وى از نظر دانش، دین و بزرگى، در پایه اى بلند قرار
داشت».همچنین مطابق نقل اعیان الشیعه حاکم نیشابورى که در تاریخ خود درباره
آن حضرت نوشته است: «در سنّ بیست و چند سالگى در مسجد رسول خدا مى نشست و
براى مردم فتوا مى داد».
تحقق جنبش نرم افزاری؛ در سایۀ مواجهه فکری با انحرافات عقیدتی
در تفسیر این شاخصۀ مهم باید گفت، زندگى امام على بن موسى الرضا علیه
السلام ابعاد مختلفى دارد که یکى از ابعاد مهم آن، بُعد فرهنگى و علمى و
پاسدارى از حریم عقاید اسلامى در برابر امواج سهمگین حملات مکتب ها و فرقه
هاى مختلف به اصول و فروع اسلام در شرایط خاص عصر آن حضرت است. بررسى این
بُعد علمى که از بُعد ولایت الهیه آن امام علیه السلام نشأت مى گیرد، در
شرایطى که امروز در آن زندگى، مى کنیم، بسیار سازنده و راهگشا و حاوى
رهنمودهاى دقیق و ظریفى در برخورد با مکتب ها و مذاهب مختلف است.
امام رضا(علیه السلام) هنگامی به امامت رسیدند که جهان اسلام گسترش
یافته و اقوام و ملت های دیگر نیز به زیر پرچم اسلام آمده بودند و این
گسترش سبب شد تا افکار ملتها با افکار اسلامی آمیخته شود. تمدنها، مکتب
ها، مذهب ها و شبهه ها به کشورهای اسلامی هجوم یافته بود و از طرفی نیز
منافقان از این موقعیت استفاده می کردند و امام رضا(علیه السلام) در این
شرایط در مقابل هجوم این شبهه ها ایستاد و از اسلام دفاع کرد. زمانی که وی
ولی عهد مأمون بود و به صورت تحمیلی ولیعهد شده بود، دربار مامون جلسات
مناظره ای را برگزار می کرد تا به اسلام خدشه وارد کند، ولی در این مناظرات
همیشه برتری علمی با امام رضا(علیه السلام) و مکتب اسلام بود و همین باعث
می شد حقانیت مکتب اسلام برای همه ثابت شود.
هم چنین مأمون مایل بود که مناظره امام على ابن موسى الرضا علیه السلام
با علماى بزرگ عصر خود نقل محافل و مجالس باشد و همه علاقه مندان و عاشقان
مکتب اهل بیت علیهم السلام در جلسات خود به این مسائل بپردازند و از پیروزى
هاى امام علیه السلام در این مباحث سخن بگویند، و مأمون کارهاى سیاسى خود
را با خیال راحت دنبال کند و این مباحث پوششى بر نقاط ضعف حکومتش باشد.
لیکن امام رضا(علیه السلام) در برابر این افکار انحرافی، مبانی اسلام
ناب محمدی(صلی الله علیه و آله و سلم) را تبیین و با علمای آنها به مناظره
می پرداختند.
صیانت از اسلام نبوی راهبرد بنیادین در فرهنگ رضوی
گفتنی است تاریخ زندگى امامان معصوم مخصوصا عصر امام على بن موسى الرضا
علیهم السلام گواه بر آن است که چگونه این امام بزرگوار در مقابل مکتب هاى
التقاطى که بر اثر گسترش اسلام و ورود افکار انحرافى به حوزه مسلمین و نیز
خرافات و اوهام و تفسیرهاى غلط و نادرست و تحریف غالیان و قاصران، مانند
کوه ایستادند و اسلام خالص و ناب را حفظ کردند. تاریخ مىگوید در برابر هیچ
سؤالى از مسائل دین که از آن حضرت مىشد، ناتوان نمى ماند و به بهترین
وجه پاسخ مى گفت، به راستی آیا مناظراتى که از امام على بن موسى
الرضا(علیه السلام) در ابواب مختلف عقاید دینى یا پیروان مذاهب دیگر، در
حالات آن امام نقل شده، شبیه و مانندى در این امت دارد؟
بدیهی است رویکرد فرهنگی امام رضا(علیه السلام) بر مدار شیوه نامه اى
که توسط رسولان خدا بدست ما رسیده است و آیین نامه اى که با بررسى آیات
الهى و مطالعه در سنّت و سیره رسول و اوصیاى وارثش تنظیم و تدوین مى شود،
همان حقیقتى است که در بیان امام على بن موسى الرضا علیه السلام تجلّى
یافته است، آنجا که در جواب سؤال از علّت وجوب شناخت پیامبران و ایمان به
آنها و وجوب اطاعت از آنها مى فرماید؛ زیرا وقتى که انسانها از طریق
توانمندى ها و استعدادهاى شخصى شان نتوانند مصالح خویش را تأمین کنند و
از طرفى خداوند، قابل رؤیت ظاهرى نباشد و انسانها نیز از ادراک او عاجز
باشند چارهاى جز این نیست که پیامبر معصومى را واسطه بین خود و آنان قرار
دهد تا آنها را از امر و نهى و ادبش آگاه سازد و به عوامل دستیابى به منافع
و فاصله گرفتن از مضرّات واقفشان نماید».
لذا در حالی که بر مبنای شرایط آن زمان و به تعبیری از اقیانوس اطلس تا
دیوار چین به سوی اسلام گرویدند لیکن امام رضا(علیه السلام) از این فرصت
بهترین بهره را بردند و در حالی که هیچ رسانه‌ای هم در آن دوران نبود و
تنها رسانه فعال نیز از آن دشمن بود اما آن حضرت از طریق همین رسانه شک و
شبهه ها را برطرف نمودند.
تبیین مفهوم امامت در جامعۀ اسلامی
تردیدی در این مسأله نیست که «امامت» یک منصب الهى است که باید از سوى
خدا تعیین شود، که یکى از شرایط اصلى آن معصوم بودن است که هیچ کس جز خدا
از آن آگاه نیست، و اعتقاد به امامان، همانند اعتقاد به پیامبر صلى الله
علیه و آله که پایه گذار اصلى شریعت است،لازم است، در حدیثى از على بن موسى
الرضا علیه السلام مى خوانیم که به مأمون فرمود: مِنْ دینِ
الْامامِیَّهِ، لَایَفِرضُ اللَّهُ طاعَهَ مَنْ یَعْلَمُ انَّهُ
یُضِلُّهُمْ وَ یُغْوِیهِمُ، وَ لَا یَخْتارُ لِرِسَالَتِهِ وَ
لَایَصْطَفِى مِنْ عِبَادِهِ مَنْ یَعْلَمُ انَّهُ یَکْفُرٌ بِهِ وَ
بِعِبَادَتِهِ، وَ یَعْبُدُ الشَّیْطَانَ دُونَهُ.: «از دین امامیه این است
که خداوند هرگز اطاعت کسى که مردم را گمراه سازد و منحرف کند واجب نمى
کند، و براى مقام رسالت، از میان بندگانش کسى را بر نمى گزیند که مى داند
کافر به خدا و عبادت او مىشود و شیطان را به جاى او پرستش مى کند».
لیکن با این اوصاف، این سخن به آن معنى نیست که امامیه مخالفان خود را
در «امامت» کافر بدانند؛ بلکه آنها تمام فرق مسلمین را مسلمان مى شمرند و
همچون یک برادر اسلامى به آنها نگاه مى کنند، هر چند عقیده آنها را در
مسأله «امامت» نمى پذیرند.
در تبیین اصل اعتقاد به امامت و امامان باید به روایتی از امام على بن
موسى الرضا علیه السلام که الهام بخش پیروان مکتب اهلبیت علیهم السلام در
مسأله «امامت» است اشاره نمود که فرمود: انِّ الِأمامَهَ زَمامُ الدّینِ
وَ نَظامُ المُسْلِمینَ وَ صَلاحُ الدُّنیا وَ عَزِّ المؤمنینَ…:«امامت»
زمام دین و نظام مسلمین، و صلاح دنیا و عزّت مؤمنان است؛ امامت اساس اسلام
بارور، و شاخه بلند آن است؛ با امام، نماز و زکات و روزه و حج و جهاد کامل
مى شود، و اموال بیت المال و انفاق به نیازمندان فراوان مى گردد؛ و اجراى
حدود و احکام، و حفظ مرزها و جوانب کشور اسلام به وسیله امام صورت
مىگیرد. امام، حلال خدا را حلال، و حرام خدا را حرام مى شمرد (و تحقق مى
بخشد) و حدود الهى را برپا مىدارد؛ و از دین خدا دفاع مى کند، وبه سوى
پروردگارش به وسیله دانش و اندرز نیکو و دلیل رسا و محکم دعوت مى کند».
اهتمام به رفاه خانواده در سیرۀ رضوی
وسعت بخشیدن به زندگى جهت تأمین نیازهاى خود و خانواده از برجستگى هاى
دین مبین اسلام است. مطابق روایت امام على بن موسى الرضا علیه السلام بر
مردى که توانایى مالى دارد لازم است به زندگى خانوادهاش وسعت بخشد، لذا
در حدیثى از آن حضرت مى خوانیم: «صاحب النعمه یجب علیه التوسعه على
عیاله؛ کسى که از امکانات برخوردار است واجب است به زندگى خانوادهاش وسعت
بخشد».
هم چنین در تشریح اصل خانواده گرایی در سیرۀ رضوی می توان به حدیث دیگر
از امام ابوالحسن على بن موسى الرضا علیه السلام استناد نمود که فرمود:
«یَنْبَغِی لِلرَّجُلِ أَنْ یُوَسِّعَ عَلَى عِیَالِهِ کَیْلَا
یَتَمَنَّوْا مَوْتَه؛ سزاوار است هر گاه انسان نعمتى پیدا کرد خانواده
خود را در رفاه قرار دهد مبادا (تضییق بر آنان سبب شود که) آرزوى مرگ او را
کنند».
امّا جالب این جا است که در اسلام هر گونه کار ثمربخش، در هر مقیاس،
شعبهاى از جهاد محسوب مىشود و کارگر بعنوان مجاهد راه خدا و گاهى برتر
از آن شناخته شده است. امام على بن موسى الرضا علیه السلام مى گوید: الذى
یطلب من فضل اللَّه ما یکف به عیاله اعظم اجراً من المجاهد فى سبیل
اللَّه؛آنکس که براى تأمین زندگى خانواده خویش تلاش مى کند و مواهب الهى
را در پرتو کار مىطلبد از مجاهدان راه خدا گرانقدرتر است».
طبیعى است که به دست آوردن امکاناتى که بتوان با آن به زندگى اهل و عیال
وسعت بخشید مطلوب است که امام رضا علیه السلام آن را بر متمکّنان لازم
دانسته است.
اقتصاد مصرفی؛ چالش جدی فراروی آموزه های فرهنگی
بی شک آن کس که با بیکارى و کم کارى، یا عدم مهارت در کار سبب مىشود که
اجتماعش از نظر اقتصادى وابسته به دیگران باشد از نظر اسلام ملعون و مطرود
درگاه خدا است. زیرا انقلاب سیاسى هنگامى کامل مىشود که علاوه بر اتکاء
به یک انقلاب عمیق فرهنگى از پشتوانه اقتصاد غنى و خودکفا و پرمایه اى
برخوردار گردد. از این رو رسیدن فرد و جامعه به حدّ کفاف و لااقل به
حدّاقل لازم براى زندگى، تأثیر بسزایى در تحقق این آرامش دارد، در روایتى
از امام رضا علیه السلام مى خوانیم: «ان الانسان اذا ادّخر طعام سنه خفّ
ظهره واستراح؛؛ انسان وقتى قوت سالانهاش را ذخیره مىکند سبکبار مى شود و
آرامش مى یابد»
هم چنین آن حضرت در تقبیح بحران وابستگی در اقتصاد فرمود:أَسْوَءُ
النَّاسِ مَعَاشاً مَنْ لَمْ یَعِشْ غَیْرَهُ فِى مَعاشِهِ؛ بدترین مردم
از نظر زندگى اقتصادى کسى است که به دیگران در معاش خود معاش ندهد و در
زندگى او زندگى نکنند.
لذا یک اقتصاد سالم، اقتصادى است که پیوندهاى اجتماعى را محکم کند و همه
افراد جامعه را در بر گیرد، آنجا که رشته هاى مختلف اقتصادى در مسیر
منافع افراد معینى قرار مى گیرد، سرطان اقتصادى است، نه اقتصاد سالم؛ و
همانطور که امام على بن موسى الرضا علیه السلام فرمود، این بدترین نوع
معاش و زندگى اقتصادى است. لذا در جامعه اسلامى حاکمان دینى باید براى
تحصیل روحى سالم و تحکیم ارزشهاى اخلاقى فرهنگی و روحانى، در تحقّق
اقتصادى سالم و شکوفا بکوشند والتفات داشته باشند.
آثار و اسرار عبودیت در کلام امام رضا(علیه السلام)
در تبیین چیستی شاخصه های عبادی به ویژه تبیین فلسفه و اسرار نماز ،
باید به پاسخ نامه اى که از فلسفه نماز ، از آن حضرت سؤال شده بود اشاره
نمود که فرمود: علت تشریع نماز این است که توجه و اقرار به ربوبیت
پروردگار است، و مبارزه با شرک و بت پرستى، و قیام در پیشگاه پروردگار در
نهایت خضوع و نهایت تواضع، و اعتراف به گناهان و تقاضاى بخشش از معاصى
گذشته، و نهادن پیشانى بر زمین همه روز براى تعظیم پروردگار.
لذا امام علىّ بن موسى الرّضا علیه السلام درباره آثار عبادت فرمود؛
دستور به عبادت به خاطر آن است که یاد خدا را به فراموشى نسپارند، و ادب
را در پیشگاه او ترک نکنند و از امر و نهى او غافل نشوند، چرا که در آن
صلاح و قوام آنها است، و اگر مردم بدون پرستش و عبادت رها شوند، مدّت زیادى
بر آنها مى گذرد (و از یاد خدا غافل مىشوند) لذا دلهاى آنها قساوت پیدا
مى کند.» به این ترتیب، روشن مى شود که عبادت پروردگار قلب را بیدار، و
روح را هشیار مى کند، و مایه یاد خداست که آن نیز خمیر مایه اصلاح درون و
برون است. از این رو مرحوم علامه مجلسى از امام على بن موسى الرضا علیه
السلام نقل کرده است که: «عبادات به زیادى نماز و روزه نیست بلکه به زیادى
تفکر در کار خدا است».که سرّ آن هم بر هر فرد با فکرى روشن و هویدا است،
چون در اثر تفکر در نظام عالم هستى و عجایب و شگفتى هاى آن، پایه ایمان و
دانش انسان بالا رفته و در این هنگام اذکارى را که مى گوید همه از روى
اخلاص و کمال معرفت خواهد بود، و البته یک چنین ذکر و عبادتى قابل مقایسه
با غیر آن نیست.
هم چنین امام علىّ بن موسى الرّضا علیه السلام در فرازی دیگر ضمن بر
شمردن آثار سازنده نماز مى فرماید:علاوه براین که عبادت، سبب تداوم ذکر
خداوند متعال درشب و روز مى شود، تابنده مولى و مدبّر و خالقش را فراموش
نکند، و نعمتهاى الهى مایه مستى و غرور او نشود، و به طغیان برنخیزد، و
یاد پروردگار و قیام در برابر او، وى را از معاصى باز مى دارد و مانع
انواع فساد مى شود.» از این رو آن حضرت فلسفه نماز را اقرار به ربوبیت
خداوند متعال و نفى هرگونه شرک و قیام در برابر ذات پاک خداوند با تسلیم و
تواضع و خضوع معرفی کرده است».
استقامت در مسیر ولایت
تردیدی نیست که باید التزام به ولایت را که در بیان امام رضا علیه
السلام آمده و حتّى حضرت فرمود مدّعیان دروغین توبه کنند، باید از خود و
خانواده خود شروع کنیم، چرا که شیعه على بودن فقط به ادّعا نیست.
در بعضى از روایات در تفسیر جمله «ثُمَّ اسْتَقامُوا» آمده است؛ که این
جمله اشاره به ولایت است. امام على بن موسى الرضا علیه السّلام در پاسخ
کسى که از تفسیر استقامت در آیه یاد شده سؤال کرده بود، فرمود: «هى و
اللّه ما أنتم علیه؛ منظور از استقامت به خدا سوگند! همان چیزى است که شما
دارید». البتّه استقامت و ثبات بر جاده مستقیم در دین، مفهوم گسترده اى
دارد که یک مصداق بارز آن ولایت اهل بیت است.
تواضع و فروتنی در فرهنگ رضوی
از جمله آموزه های مهم و برجسته در فرهنگ رضوی می توان به مقولۀ تواضع و
فروتنی بی نظیر آن حضرت اشاره نمود، لذا در حالات على بن موسى الرضا
علیه السلام مى خوانیم که به هنگامى که سفره غذا گسترده مىشد تا همه
کارکنان و یا غلامان کنار سفره نمى نشستند، شروع به غذا خوردن نمى کرد.
هم چنین در تبیین یکی دیگر از مصادیق فروتنی و تواضع در فرهنگ رضوی باید
گفت، از امام على بن موسى الرضا علیهما السلام نقل شده هنگامى که نام
پدرش موسى بن جعفر را نزد او بردند فرمود: عقلها با عقل او برابرى
نداشتند؛ ولى با این حال گاه با غلامان سیاه مشورت مىکرد. به آن حضرت عرض
کردند: با چنین شخصى مشورت مىکنى! فرمود:«إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ
وَتَعالى رُبَّمَا فَتَحَ عَلَى لِسَانِه؛اى بسا خداوند متعال کلید حل
مشکل را بر زبان او قرار دهد».
سخن آخر
در خاتمه باید اذعان نمود سالانه بیش از ۲۰ میلیون زائر از سراسر جهان
برای زیارت ثامن الحجج(علیه السلام) به مشهد مقدس مشرف می شوند که این یک
موقعیت ایده آل برای ترویج امور فرهنگی، مذهبی است، چراکه شخصیت این امام
رئوف جاذبه های علمی، فرهنگی فوق العاده دارد و باید سیره ایشان را الگو
قرار داد .لذا زیارت را باید به یک مکتب عالی آموزشی شیعه با رویکرد
فرهنگی، مذهبی تبدیل نمود.
هم چنین باید گفت نام مبارک امام رضا(علیه السلام) در هر کجا که باشد
برکت و جاذبه را به دنبال دارد، تاریخ گواه است که امام رضا(علیه السلام)
اززبان های مختلف در بیانات و مناظرات ارزنده خود استفاده می کردند لذا ما
نیز باید با تاسی بر امام خود به زبان های مختلف جهان آشنا شده و کارهای
فرهنگی اسلامی را رقم بزنیم.
امروزه نیز همان شرایط زمان امام رضا(علیه السلام) حاکم است، شبهات و
تبلیغات ضد اسلامی از رسانه های دشمن، ماهواره ها و شبکه های اینترنتی
شبانه روزی در جهان اسلام پخش می شود و در این میان باید علما، حوزه های
علمیه و دانشگاه ها در برابر این برنامه دشمن بایستند و معارف اسلام که قوی
ترین معارف است را برای مردم دنیا روشن کنند. از این رو در عصر حاضر که
سراسر دنیا به یکدیگر مرتبط شده است افکار واهی و اسلام ستیزانه نیز وارد
اسلام شده است. بر این اساس باید با ایجاد مراکزی همچون دانشگاه‌ها و
پژوهشگاه های منتسب به پیشوای هشتم، به مقابله با این گونه انحراف ها
پرداخته شود.
منبع : شفقنا