گزارش نشست مجازی «مناقشه‌های کرونایی»
چهارمین نشست تخصصی مجازی (وبینار) «مناقشه‌های کرونایی» به همت رایزنی فرهنگی ایران در لبنان در بیروت برگزار شد.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، عباس خامه‌یار، رایزن فرهنگی ایران در بیروت در این وبینار با موضوع «کرونا؛ جهانی‌سازی و دهکده جهانی» گفت: از روزهای ابتدایی ورود این مهمان ناخواسته، در فضای مجازی توئیت کردم که «عواقب همه‌گیری جهانی کرونا و ناتوانی جهان در مدیریت با عواقب ناگواری برای اقتصاد، علم، فرهنگ، محیط زیست، سبک زندگی و حتی آینده اندیشه بشر ادامه خواهد یافت.»
وی افزود: امروز بیش از سه ماه پس از شیوع این بیماری، هیچ‌کس نمی‌توانست تصور کند که پیامدهای آن، چنان سریع و فوری خواهد بود که دنیای پرادعای غرب، اینگونه در معرض دید و داوری عموم قرار گیرد! کرونا توانست میزان خلأ موجود در ساختارها، سازمان‌ها و نهادهای رسمی بین‌المللی در سطوح بالا را آشکار و نقاب را از چهره‌های دروغین آنها پاره کند.
خامه‌یار ادامه داد: در این بین، مهمترین نکته، تأثیر کرونا در سیستم نئولیبرال و جهانی‌سازی آن و بر افتادن نقاب از چهره واقعی این مکتب فکری و به اصطلاح سیستم بین‌المللی مدرن و دهکده جهانی است که به اصطلاح جهانی‌سازی خوانده می‌شود.
وی گفت: کرونا بیش از هر چیز دیگر موفق شده است به آنچه که در اصطلاح، تمدن نوظهور و مدرن خوانده می‌شود ضربه بزند و آن را با دقت، قدرت استثنایی و هوشمندی فوق‌العاده و به شکلی خلاقانه هدف قرار دهد.
رایزن ایران در لبنان افزود: این اپیدمی، وجود بیماری ریشه‌دار در ساختار ذهنی و عدم تعادل عمیق در سیستم سرمایه‌داری غیرانسانی را نشان داد که بسیار خطرناک‌تر و وحشتناک‌تر از خود ویروس کرونا است.
خامه‌یار اظهار کرد: برای مواجهه با این بیماری فراگیر و ناتوانی در مقابله مستمر با آن، باید به صورت جدی به فلاسفه بازگردیم. برای اینکه بار دیگر خرد و دانایی به کتاب‌ها برگردد و از قرنطینه در غارهای مدرن خلاص شوند، باید به پاسکال و فلسفه معنوی او درباره ظرفیت محدود عقل در مقایسه با وسعت و گسترش فضای ایمان رجوع کنیم.
وی در ادامه سخنانش یادآور شد: به نظر می‌رسد که ما در میانه تولد دنیای جدید هستیم. این جهان یک دنیای «کابویی» نیست که با تیراندازی، اراده خود را به دیگران تحمیل می‌کند و قدرت‌های غالب به تنهایی کنترل آن را در دست دارند. این «دنیای جدید» محصول جنگی دشوار و نامتقارن با یک دشمن ناشناخته است که بدون آنکه دیده شود، ضربه خواهد زد و «امپراتوری هژمونیک» و دهکده جهانی آن را وادار به تسلیم می‌کند.
خامه‌یار تصریح کرد: امروز بیش از هر زمان دیگری نیاز داریم به دهکده امنی ایمان بیاوریم که قرآن به آن اشاره می‌کند: «وَضَرَبَ ٱللَّهُ مَثَلًا قَرْیَهً کَانَتْ ءَامِنَهً مُّطْمَئِنَّهً یَأْتِیهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِّن کُلِّ مَکَانٍ: و خدا شهری را مثل زده است که امن و امان بود [و] روزیش از هر سو فراوان می‌رسید.»
جایگزین تمدنی
محمد شقیر ـ پژوهشگر و استاد فلسفه دانشگاه لبنان ـ از شرکت‌کنندگان در این وبینار بود که در ارتباط با «فروپاشی دهکده جهانی و راه سوم» سخن گفت.
وی اظهار کرد: در ابتدای این بحران در ارتباط با آنچه روی داده بود دو مقاله با عنوان «بیماری و به‌کارگیری تکنولوژی» نوشتم که اولی به سرمایه‌داری و دومی به مارکسیسم اشاره داشت. شاید به این نتیجه برسیم که آنچه در ارتباط با بیماری و پیامدهای آن حاصل شده، به پسگرد، شکست، ضعف و فروپاشی نظریه‌های نظام سرمایه‌داری با همه تعبیرات، انواع و ویژگی‌های آن دارد، به ویژه آنچه به نظام نئولیبرالیسم مربوط می‌شود.
شقیر ادامه داد: مسئله دومی که می‌خواهم به آن بپردازم آن است که بعد از فروپاشی سرمایه‌داری به عنوان یک تئوری، بازگشت به مارکسیسم نیز نمی‌تواند در این مسئله راهگشا باشد حتی اگر برخی به نوعی به آن تمایل داشته باشند.
وی افزود: راه سومی نیز وجود دارد. جنبش‌های اسلامی این شعار را سر می‌دهند که دین و یا اسلام راه‌حل است. من معتقدم این فقط یک شعار نیست؛ ما به آن به مثابه یک جایگزین تمدنی در سطح جهانی می‌نگریم و باید تئوری کاملی ارائه دهیم که بتواند پاسخگوی بحران‌های بزرگ و سوال‌ها باشد.
شقیر اظهار کرد: من کتابی دارم با عنوان «فلسفه العداله وإشکالیات الدین والدوله والإجتماع الإنسانی» که در مرکز الحضاره بیروت چاپ شده است. در این کتاب بیان کرده‌ام اگر می‌خواهیم شیوه‌ای جایگزین ارائه دهیم، این شیوه باید بر عدالت به عنوان یک ارزش اساسی، معیاری و اولیه تمرکز داشته باشد. اما به طور کلی اگر بخواهیم انتخاب جایگزینی را مطرح کنیم، باید بدون تفاوت قائل شدن میان ارزش‌ها و اصول ادیان مختلف، عدالت را در نظر داشته باشیم.
وی گفت: اگر بخواهی عدالت را بنا کنی باید انسان عادل بپروری و تا زمانی که انسان عادل نپرورانده باشی هرگز نخواهی توانست جامعه عادل، اقتصاد عدالت محور، حکومت عادل و توزیع عادلانه ثروت را بنا کنی و هر چقدر هم که نظام‌های مالیاتی قرار دهی نخواهی توانست به عدالت دست یابی.
شقیر اظهار کرد: ما معتقدیم پایان تاریخ، پایانی عدالت‌محور است و اساس رسالتهای دینی، بر پایه عدالت است. به نظر من تزکیه ابزار رسیدن به این نتیجه است و دین، ما را به این مفهوم رهنمون شده است تا از موانع نجات یابیم. زمانی که ما بتوانیم دین را بفهمیم و ایدئولوژی عدالت را ارائه دهیم و از طغیان بعد فقهی و کلامی در دین بگذریم، می‌توانیم راه صحیح را بپیمائیم، زیرا ما اکنون تلاش می‌کنیم خود را به عنوان یک جایگزین تمدنی معرفی کنیم و این جایگزین، یک انتخاب اخلاقی است که براساس اخلاق بنا نهاده شده و نیازمند بازنگری در فهم دین و توازن در ابعاد معرفتی موجود در دین است.
زنگ خطر برای پایان سرمایه‌داری
ادریس هانی ـ نویسنده و پژوهشگر مراکشی ـ با بیان اینکه بحران کرونا سقوط نظام سرمایه‌داری را رقم زد، تصریح کرد: صاحبان نظریه کاپیتالیسم در حال تجربه مرحله متفاوتی از این مکتب هستند؛ کرونا کاپیتالیسم (سرمایه‌داری) و دهکده جهانی موهوم را در هم شکسته و زنگ خطر برای پایان نظام سرمایه‌داری به صدا درآمده است.
وی گفت: آنچه من امروز بحث می‌کنم، انحلال فلسفه‌های بنیانگذار این استبداد و استکبار جهانی است. فلسفه‌ها و ایده‌ها در ابتدا برنامه‌ریزی می‌شوند و سپس مجریان برای پیاده‌سازی آنها وارد صحنه می‌شوند. اگر ما سیاستی اتخاذ نکنیم، علیه ما سیاستگذاری می‌شود. مفاهیم این فلسفه‌ها نیز باید فرا گرفته و به طور کامل درک شوند که در غیر این صورت علیه ما کارساز خواهند شد.
هانی ادامه داد: در کتاب «برخورد تمدن‌ها» اثر «ساموئل هانتینگتون» آمده است: «هر گاه جامعه‌ای مدرن‌تر شود، خشونت غالب شده است»، بنابراین ما به سمت یک دهکده جهانی ناامن حرکت می‌کنیم. می‌خواهم بگویم سر باز زدن ما از ایده‌ها و مفاهیم بنیادی هرگز سودی برای‌مان نخواهد داشت و به دام توطئه دیگران خواهیم افتاد. بنابراین من خواهان اصلاح تئوری توطئه هستم؛ در حقیقت تمام تئوری‌های دسیسه‌گران را در یافته‌ام و می‌فهمم که برخی از آنها توانایی هماهنگی و مقدمه‌چینی را دارا هستند که مقدماتی معتبر و نافذ بوده، اما نتیجه‌گیری ممکن است اشتباه باشد. در عین حال نمی‌توانیم از نظریه توطئه چشم‌پوشی کنیم، زیرا جهان امروز بر این نوع بی‌عدالتی‌ها استوار است؛ بی‌عدالتی که در ستون فقرات نظام بین‌المللی ریشه دوانده است.
وی در ادامه سخنانش گفت: هنگامی که از فارابی سخن بگوییم، در واقع یک نظام اخلاقی و یک فلسفه کامل را مطرح کرده‌ایم. ما در جهان اسلام کاملاً از معنای این عبارت‌ها و حسن و قبح ذاتی و عقلی در مکتب عدلیه آگاه هستیم و آن را به خود مرتبط می‌دانیم. بنابراین مسلمانان برخلاف راست‌گرایان افراطی این سؤال و مفاهیم را مربوط به عمل‌گرایی نمی‌دانند.
هانی افزود: صحبت از دهکده جهانی، ما را به مفهوم تمدنی قرآن نزدیک می‌کند؛ دهکده در قرآن، روستایی امن است «وَاضْرِبْ لَهُمْ مَثَلًا أَصْحَابَ الْقَرْیَهِ إِذْ جَاءَهَا الْمُرْسَلُونَ؛ و برای آنها، اصحاب دهکده (انطاکیه) را مثال بزن هنگامی که فرستادگان خدا به سوی آنان آمدند»(۴/یس) و روستای ناامن دهکده‌ای است که پایانی ندارد.
وقتی ما درباره پایان تاریخ صحبت می‌کنیم، این شهادتی دروغ برای مفهومی نادرست از نظریه هگل است، زیرا وی در چارچوب مفهومی کلی صحبت کرده و از لیبرالیسم نامی نبرده است.
وی ادامه داد: نئولیبرالیسم نیز از مکتب شیکاگو نشأت گرفت. تأثیرات جنگ سرد تاکنون پابرجاست و بدون ساقط کردن نظام سرمایه‌داری که باید انجام می‌گرفت، فقط اتحاد جماهیر شوروی را فرو ریخت. نظام سرمایه‌داری از جنگ سرد بیرون آمد، اما سقوط آن در حال فرا رسیدن است و صاحبان آن در حال تجربه مرحله متفاوتی از این نظام هستند و زنگ خطر برای پایان سرمایه‌داری به صدا درآمده است. اگر مفهوم ارزش‌ها را از پراگماتیسم(عمل‌گرایی) آمریکایی خوب مطالعه کنیم، مفهوم انقلابی «دموکراسی، خدایی است که شکست خورد» و مفهوم خوشبختی موهوم آنها را درک خواهیم کرد. مقتضای فروپاشی تمدن غربی و دهکده جهانی به وضوح پیدا شده‌اند و در مقابل تاج و تخت‌هایشان قرار گرفته است، اما آنها می‌خواهند با کوله‌باری از زر و تاراج اموال پا به فرار بگذارند.
پایان سلطه‌گری
حجت‌الاسلام صادق اخوان ـ استاد حوزه علمیه قم ـ دیگر سخنران این وبینار بود.
وی گفت: در حقیقت زمانی که ما مکاتب وضعی را به‌ویژه در قرون اخیر مشاهده می‌کنیم، می‌بینیم که تعامل آنها با حقیقت و هویت انسان، ابزاری تعامل است؛ یعنی با هویت انسان به عنوان ابزاری برای تولید و ابزاری که بتوانند از آن به سود اقتصادی برسند، تعامل دارند، بیش از آن که این تعامل براساس ارزش ذاتی آن باشد و این، چیزی جز تحقیر آشکار هویت انسان نیست.
وی ادامه داد: مشاهده می‌کنیم که مکاتب ارزشی مانند مکاتب منتسب به ادیان الهی، به انسان کرامت ذاتی می‌دهند، چنان که خداوند متعال در قرآن کریم فرموده است: «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ؛ و به راستی ما فرزندان آدم را گرامی داشتیم.» (سوره اسراء/ ۷۰) و همچنین می‌فرماید: «إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَهً؛ من در زمین جانشینی خواهم گماشت.» (سوره بقره/۳۰)؛ یعنی به انسان کرامت ذاتی عطا شده و به این وسیله به مقام خلیفهاللهی می‌رسد.
اخوان در ادامه این مطلب اظهار کرد: مادی بودن اخلاق که امروزه مشاهده می‌شود، آن است که تفکر حاکم بر اخلاق اجتماعی و سیاسی در روابط عمومی و بین‌المللی مبتنی بر حمایتی اقتدارگرایانه از جامعه غربی است با فرهنگ‌ها، آداب و رسوم و سبک زندگی آن در همه جوامع و فرهنگ‌ها با روش ماکیاولی یعنی مکتبی که بر نفع ذاتی متمرکز است و در همه عرصه‌های زندگی، هدف وسیله را توجیه می‌کند.
وی گفت: اما این بیماری همه‌گیر کرونا که جهان از سه ماه پیش با آن مواجه است، یک زلزله بین‌المللی در همه جوانب زندگی، از اصول نظری تمدن مدنی گرفته تا روش‌های اجتماعی در اداره جامعه و رسیدن به روش زندگی جوامع غربی و حتی جوامع جهانی، ایجاد کرده است.
اخوان افزود: بنابراین امروز جهان در سایه این بیماری همه‌گیر، شاهد آن است که همه کسانی که به حقارت و ذلت خود اعتراف می‌کنند، از ارائه یک نسخه اجتماعی و اخلاقی و یک برنامه متکامل برای زندگی مردم و مقابله با این بیماری عاجز و ناتوان هستند و این جز به خاطر جهل آنان نسبت به حقیقت هویت انسانی نیست. زمانی که ما درباره دهکده جهانی که آن را با دهکده امن جایگزین کردیم، سخن می‌گوییم، سخن از سلطه یک گروه خاص بوده است که می‌پندارد ممتاز و برتر است، چنان که برخی از یهودیان عقیده دارند که آنان امت برگزیده هستند و افراد دیگر غیر از آنها، بنده آنان.
فروپاشی ارزش‌ها
وی در ادامه اظهار کرد: امروز می‌بینیم که سلطه‌گری با بروز بیماری کرونا و ناتوانی و شکست فرهنگ غربی در مقابله با آن ـ نه فقط از نظر پزشکی، بلکه حتی از نظر اجتماعی و اخلاقی ـ به ویژه پس از شیوع گسترده و رعب‌آور این بیماری در جوامع غربی، پایان یافته است. این بیماری پیش از آن که به اروپا و ایالات متحده آمریکا برسد، بسیاری از کشورهای اسلامی و شرقی از جمله جمهوری اسلامی ایران را درگیر کرده بود، اما یک دهم چیزهایی چون توحش و اقدامات غیرانسانی که ما در غرب و رسانه‌های جهانی دیدیم و شنیدیم، در کشورهای اسلامی مشاهده نکردیم.
اخوان ادامه داد: دورانی که ما به استقبال آن می‌رویم و آن را به دوران کرونا تعبیر می‌کنیم، دوران فروپاشی ارزش‌ها، معیارها و مقیاس‌هایی است که از سوی غرب در همه زمینه‌ها بر جهان تحمیل شده است. بنابراین این فروپاشی تنها یک فروپاشی صِرف نیست، بلکه همزمان با بروز مکاتب جدیدی است که دارای ارزش و معیارهای عقلانی و حکیمانه است. این مکاتب که در پرتو کرونا ظهور پیدا می‌کند و بر ارزش‌های معنوی و اخلاقی استوار است، دارای معیارهای غیرسودآور و متمرکز بر سود ذاتی است که ما امروزه برق ظهور این مکاتب و دیدگاه‌ها را حتی در جوامع غربی و حتی در مراکز علمی وابسته به دانشگاه‌های غربی مشاهده می‌کنیم.
وی با بیان اینکه پیام‌هایی در این جوامع وجود دارد که با معیارهای متفاوت برای تحقق دهکده امن جهانی بروز پیدا کرده است و در نهایت این دهکده امن به سرزمین امنی که همه جهانیان انتظار آن را می‌کشند، تبدیل خواهد شد، افزود: خداوند متعال وعده پیروزی مستضعفان را داده و فرموده است: «وَنُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّهً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ؛ و ما اراده داشتیم که بر آن طایفه ضعیف و ذلیل کرده شده در آن سرزمین منّت گذارده و آنها را پیشوایان (خلق) قرار دهیم و وارث (ملک و جاه فرعونیان) گردانیم.» (سوره قصص/۵)
اخوان یادآور شد: از مهمترین مسائلی که به استضعاف کشیده شده، فرهنگ ارزشی و اخلاقی است به ویژه با حملات فرهنگی که در قرن گذشته به روش‌های مختلف رخ داد و به نام هنر هالیوود و بالیوود نمود پیدا کرد؛ همچنین سریال‌ها و نمایشنامه‌های مبتذلی که از ماهواره‌ها و شبکه اینترنت پخش می‌شود. هدف از همه این اقدامات، شستشوی مغزهای نخبگان جهان است تا مکاتب ارزشی و انسانی نابود شده و مکتب دیکتاتوری استعماری که غارتگر ثروت‌ها است، روی کار آید.
بنابراین اگر این دو دیدگاه را مقایسه کنیم، نقایص آشکاری در مکاتب وضعی که براساس پایه‌های سوددهی مبتنی بر اصالت ماده بنا شده‌اند، مشاهده می‌کنیم.
فروپاشی نظام‌های سرمایه‌داری و کمونیستی
علامه زیاد عبدالصاحب ـ رئیس جمعیت فتوای اسلامی لبنان ـ در این نشست مطرح کرد: بحران کرونا مشیتی الهی بود و حکمت الهی مقرر کرد تا کشورهای بزرگ از این ویروس کوچک خسارات بزرگی را شاهد باشند. کشورهای بزرگ و مدعیان امپراطوری مانند آمریکا و کشورهای دیگر در برابر این بحران ناکام مانده و مأیوس شدند. ناتوانی این کشورها در برابر این ذره ویروس که حتی با چشم نیز قابل دیدن نیست، امری شگفت‌انگیز است. قدرت خداوند متعال، جنگنده‌ها، هواپیماها، تکنولوژی‌ها و امکانات نظامی پیشرفته را با کوچکترین موجود از پای درآورد.
وی با بیان اینکه ویروس کرونا پیامی الهی برای تمام بشریت است، مبنی بر اینکه «ای آدمیان مغرور نشوید و تکبر و خودبینی، شما را در مقابل قدرت الهی به زانو درآورده است»، گفت: رویکرد جهان‌شمولی دنیای امروزین، ما را به یک دهکده جهانی مبدل ساخت. انتشار اسلام در غرب صدها سال قبل از بیماری کرونا اتفاق افتاد و غربی‌ها امروزه در سایه شیوع کروناویروس گرایش بیشتری به اسلام پیدا کرده و آن را جایگزینی برای وحشت خود دانستند.
عبدالصاحب ادامه داد: بیماری جدید کرونا امنیت غذایی، معنوی، بهداشتی، اجتماعی، مالی و از همه مهمتر امنیت روحی و روانی وابسته به دهکده جهانی را درنوردیده و تمام جهانیان به دنبال امنیت، سعادت و رهایی از این بلای الهی هستند. اتفاقات اخیر به ویژه کروناویروس، رویکرد و نگاه غربی‌ها را به طور وسیعی تغییر داد و متوجه نور ایمان و معنویت کرد و آنها به یقین رسیدند که سعادت تنها مادی نیست، بلکه ماده جزئی از سعادت است. غربی‌ها دریافتند که کامیابی و سعادت حقیقی؛ معنوی، روانی و قلبی است. آنها به این نتیجه رسیدند که سعادت تنها با ایمان قلبی به خداوند متعال محقق می‌شود.
وی اظهار کرد: از نظر امنیت بهداشتی مشهورترین مجله آمریکایی در گزارشی نوشته است که پرآوازه‌ترین و حاذق‌ترین پزشکان دنیا تأیید کردند که پیامبر اسلام به صورت شگفت‌آوری ۱۴۰۰ سال پیش، از بیماری‌های واگیردار و راه مقابله و درمان آن سخن گفته است.
عبدالصاحب افزود: از مهمترین اصول پیشگیری که پیامبر(ص) به آن اشاره داشته، قرنطینه شدن است و ایشان در این زمینه فرمودند: «إذا سمعتم الطاعون بأرض فلا تدخلوها وإذا وقع بأرض وأنتم فیها فلا تخرجوا منها؛ وقتی شنیدید که طاعون در سرزمینی فراگیر شد، به آنجا وارد نشوید، و اگر در سرزمینی که ساکنان آن هستید شیوع پیدا کرد، از آنجا خارج نشوید». این همان دستورالعملی است که بیش از ۱۴۰۰ سال پیش، وجود مبارک پیامبر اسلام(ص) به آن توصیه کرده و جهانیان را هزاران سال پیش از آن باخبر ساخته‌اند.
وی گفت: مودت بین مسلمانان اصلی جدایی‌ناپذیر در اسلام است و جامعه و مردم در چنین شرایطی باید با اخوت و همدلی در کنار یکدیگر بایستند و پیامبر اکرم(ص) در این رابطه می‌فرمایند: «مثَل مؤمنان در دوستی، مودت و عاطفه مثَل جسد است؛ زمانی که عضوی از این جسد به درد آید، سایر اعضای بدن با تب کردن و بیداری، آن را همراهی خواهند کرد». حال شاهدیم که نظام‌های کمونیستی و سرمایه‌داری، مأیوس و در شرف فروپاشی هستند.
پرسش و پاسخ
در پایان این نشست، جلسه پرسش و پاسخ برگزار شد.
شیخ محمد شُقیر ـ محقق و استاد دانشگاه لبنان ـ در ادامه این جلسه گفت: نکته اول اینکه، چندی قبل این پرسش را مطرح کردم که آیا جهانی شدن فقط یک تقدیر است یا یک انتخاب؟ در یک مرحله به این نتیجه رسیدم که یک تقدیر ناشی از تحولات است، ولی در برخی مقاطع و نزد برخی کشورها این امر تبدیل به یک انتخاب شده است. در زمانی که نزد برخی یک تقدیر بود، نزد برخی دیگر یک انتخاب به شمار می‌رفت، البته بدون توجه به این که هر کدام به چه طرفی منتسب است.
وی افزود: نکته دوم، موضوع عدالت به عنوان یک ارزش معیاری است. در صورتی که عدالت با آزادی منافات داشته باشد، عدالت بر آن مقدم خواهد بود. از نظر من فراتر از یک فلسفه غربی، عدالت با آزادی منافات دارد؛ بنابراین آزادی بر عدالت مقدم خواهد بود و این دیدگاه از جمله اشتباهاتی بود که پیامدهای بسیاری را به دنبال داشت.
شُقیر اظهار کرد: درباره شکر در قرآن خدا می‌فرماید که شاکران را پاداش می‌دهد. خدا برای انسان هدایت را فرستاد؛ این هدایت، تمدن است و شکر آن نعمت، درست درک کردن و عمل کردن به آن است.
وی افزود: اگر نعمات را درست درک نکنیم و به آن عمل نکنیم، کفر ورزیده‌ایم. خدا هیچ قومی را از هدایت محروم نکرده است. رسالت ما نسبت به پیامبر اکرم (ص) آن است که اصل هدایت را به درستی درک کرده و به آن عمل کنیم. جوهر عدالت نیز همین است.
لزوم اتفاق نظر
لیلی شمس‌الدین ـ فعال رسانه‌ای لبنان ـ اظهار کرد: ابتدا باید بگویم که این گفت‌وگو بسیار جدی و داغ بود و اظهارنظرها نیز به حدی پربار بود که نمی‌توان تمام افکار ارزشمند و جزئیاتی را که مطرح شد، هضم کرد. به نظر می‌رسد که مشکلی ریشه‌ای بر سر اتفاق نظر روی مفاهیم موجود در چهار مقاله ارائه شده و برخی اظهارنظرهای اساتید وجود دارد و توافقی روی مفاهیمی که بدیهی به نظر می‌آیند وجود ندارد.
وی افزود: هنگامی که از یک سیستم فکری آموزشی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و رسانه‌ای جدید سخن به عمل می‌آید، سخن از یک نظام کامل است که ما را به یک دهکده امن، عدالت‌پیشه و با محوریت عدالت رهنمون می‌کند. ما باید ابتدا روی تمام این مفاهیم اتفاق نظر داشته باشیم.
شمس‌الدین اظهار کرد: قصد دارم پرسشی درباره یک اشکال مطرح کنم؛ چه سودی دارد اگر بخواهیم از سیاست یک قطب حاکم در جهان به سیاست قطب دیگر منتقل شویم؟ بحث باید در ذات و جوهر این قطب وجود داشته باشد، چرا که ما در برابر یک اشکال بزرگ قرار خواهیم گرفت که روی بی‌عدالتی حاکمیت حاکم بر تمام بخش‌های جهان متمرکز شده است.
وی گفت: سخن ادریس هانی درباره مفهوم تحقیر کردن سیاست، من را به تأمل وا داشت؛ سیاستی که به مفهوم تحقیر خودمان یا بی‌ارزش کردن جایگاهمان و اهانت کردن و به زانو درآمدن است. باید تمام این مفاهیم را در تمام سطوح نظام‌های موجود بازنگری کنیم و در این مسیر باید از خودمان شروع کنیم.
بازنگری در سیستم دینی
شمس‌الدین یادآور شد: شُقیر از اندیشمندان و روحانیون دعوت کرد تا بار دیگر بیندیشند و درباره سیستم دینی موجود بازنگری کنند؛ در این صورت است که می‌توانیم الگویی جدید که همگی بر آن اتفاق نظر دارند را ارائه دهیم.
وی با تأیید سخنان عباس خامه‌یار، گفت: نمی‌توان همه مردم غرب را ستمگر یا دروغگو اطلاق کرد. تفاوت‌هایی در این راستا وجود دارد و نمی‌توان ظلم را به همه تعمیم داد. بحث پیرامون این موضوع خود یک جلسه جداگانه می‌طلبد.
شمس‌الدین افزود: آمریکا به ما می‌گوید هر طور که می‌خواهید نماز بخوانید، هر طور می‌خواهید روزه بگیرید، هر طور دوست دارید لباس بپوشید، ولی همان گونه که ما می‌خواهیم بیندیشید.
حسن حمیّد ـ استاد دانشگاه و نویسنده ـ در انتهای این نشست اظهار کرد: آیا باورمان شده که در یک دهکده جهانی به سر می‌بریم؟ به نظر من این جهان حتی در یک لحظه نیز دهکده جهانی نبوده است. این اندیشه، یک دیدگاه بی‌نظیر و مقدس است. متأسفانه همه ما تلاش می‌کنیم از نظر اقتصادی، سیاسی، دینی، یا از نظر روابط یا نگاه ارزشی، این جهان را یک دهکده ببینیم.
عدم وجود دهکده جهانی
وی افزود: فکر اصلی که می‌خواهم روی آن تأکید کنم این است که دنیا یک دهکده جهانی نیست، این یک اندیشه مسیحی است. اگر چنین باشد پس چرا باید این همه جنگ به خاطر مسائل اقتصادی و ارزشی و دینی رخ دهد و این همه درگیری را شاهد باشیم؟ سوسیالیست‌ها و نظام سرمایه‌داری تلاش کردند تا جهان را دهکده بنامند.
حمیّد اظهار کرد: اتفاقی که رخ داد، بزرگترین نشانه عدم وجود دهکده جهانی است. پیش از کرونا، باد زرد و طاعون را داشتیم. هر کسی درب خانه خود را می‌بندد. کشورهایی مانند ایتالیا و فرانسه منتظر بودند ببینند که قبرستان‌هایشان چه زمانی پر می‌شود. زمانی که این ارزش‌ها از بین می‌رود، حالتی از زوال غیرطبیعی ارزش‌ها پیش می‌آید و افرادی گمان می‌کنند که آن حاکم بر جهان است.
وی ادامه داد: تا زمانی که اندیشه هژمونی و سلطه در بیشتر کشورهای جهان وجود داشته باشد و در رأس آنها آمریکا و اروپا که نگاهشان به دیگران مانند پیرو و وابسته است و می‌توانند ثروت و سلامتی آنها را بگیرند. پیش از کرونا، بیماری سیدا بود که میلیون‌ها نفر را کشت و هنوز هم جان بسیاری از افراد را می‌گیرد. برای تمام این موارد درمان‌ها و داروهایی وجود دارد، ولی متأسفانه این کشورها حاکم بر سرنوشت ملت‌ها هستند.
اسلام؛ بزرگترین خطر برای غرب و اروپا
حمیّد گفت: شما شاهد هستید که اختلافات و درگیری‌های کنونی غیرطبیعی است، آن هم در سطح کشورهای بسیار بزرگی مانند آمریکا، چین و روسیه. به طور مثال ببینید در ایتالیا چه میزان مرگ و میر وجود دارد. غرب این جهان را به رسمیت نمی‌شناسد و نمی‌خواهد کسی به موازات آنها جلو بیاید و زندگی خوبی داشته باشد. با کمال تأسف آنها جنایت بسیاری را در جهان مرتکب شده‌اند. مثال‌های بسیاری در این باره جلوی دیدگان شما موجود است؛ آنچه که در جنوب آفریقا رخ داد و آن رفتاری که انگلستان با هندوستان و اروپایی‌ها، هلندی‌ها و بلژیکی‌ها با سرخپوستان در آمریکا از خود نشان دادند.
وی خطاب به خضر اظهار کرد: شما می‌دانید که در قرن هفدهم، فرانسوی‌ها چگونه از همه سو و حتی از بُعد معرفتی و از جمله دین جمع شدند تا بگویند چگونه هیبت آنها را در جامعه اروپایی حفظ کنیم و به دیگران نیز توجهی نداشتند.
اما مسئله دیگر اینکه در سال ۱۹۰۷ و آغاز قرن بیستم که فرانسوی‌ها تمام تلاش خود را کردند تا تمدن به دیگر نقاط دنیا منتقل نشود و خطرهایی که تمدن اروپایی‌شان را تهدید می‌کند مشخص کنند؛ چرا که دیدند اسلام و ساحل شرقی مدیترانه بزرگترین خطر برای آنان است، زیرا این منطقه به یک زبان، دین و اعتقادات سخن می‌گویند و مشترکات بسیار و تاریخ یکسان دارند و یک خون در رگ آنهاست. برای همین نیز ترسیدند و رژیم صهیونیستی را آوردند و آن را در منطقه کاشتند.
حمیّد در ادامه این خطاب افزود: این موارد بسیار بزرگی که در جهان رخ می‌دهد و از جمله این وبا یا ویروس کرونا، همان است که به ما می‌گوید عدالتی وجود ندارد. شاید راه‌حل تنها با ایجاد عدالت به دست می‌آید. من به عنوان یک نویسنده فلسطینی و شما از جنوب لبنان از سرزمین هود سخن می‌گویی. تو از مسائل ملت خودت می‌نویسی و من از مسائل ملتم؛ اگر با آنها در پیمان و ائتلافی نباشی، چه دور یا نزدیک، کوچک یا بزرگ برای تو احترامی به هیچ وجه قائل نیستند.
تزلزل مفهوم سیاست در چارچوب جهانی‌سازی
عباس خامه‌یار در این بین اظهار کرد: درست است که ما با مشکلاتی روبرو هستیم و اصولی در اقتصاد، سیاست، فرهنگ و … وجود دارد و میان ملت‌هایی که در این سیاره حکومت می‌کنند فاصله بسیار است، ولی همزمان ارتباط و روابط بسیاری وجود دارد و مانع این نمی‌شود که بگوییم دهکده جهانی از نظر رسانه‌ای یا ارتباطات وجود دارد، ولی این دهکده از نظر اقتصادی، فکری و یا طبقاتی، همگن و در یک سطح نیست.
حمیّد در پاسخ به خامه‌یار گفت: درست است که از طریق ارتباطات و شبکه‌های اجتماعی دهکده جهانی وجود دارد، ولی با کمال تأسف، من فراتر از این امر را می‌نگرم. این مسئله تنها به خاطر این است که اطلاعات بسیاری را بتوانند جمع کنند و از آداب و رسوم موجود در اماکن مختلف مطلع شوند تا بتوانند ما را بهتر بشناسند.
ادریس هانی، نویسنده و محقق از کشور مغرب نیز اظهار کرد: مفهوم سیاست و کشور در چارچوب جهانی‌سازی متزلزل می‌شود. در اواخر دهه نود و اوایل سال دو هزار، کتابی را پیرامون جهانی‌سازی و گفتمان آن نوشتم، ولی نام آن را تفاوت‌ها و نزدیکی‌ها گذاشتم. ما همزمان یکدیگر را در آغوش می‌گیریم و همزمان نیز از هم جدا می‌شویم و از همین جاست که جهانی‌سازی را از صفر شروع می‌کنم. به نظرم به مثابه تأسیس دهکده جهانی است. یک مجتمع جهانی داروینی، قدرتمندها ضعفا را می‌خورند. منظورم این است که ارتباط وجود دارد و جدایی نیز همزمان با آن است. یک متن اصلی و یک حاشیه وجود دارد. نفی نمی‌کنم که ما در جهانی نزدیک به هم و تنیده در هم قرار داریم، ولی همزمان نیز جهانی متناقض وجود دارد که براساس فلسفه تاریخی هگل بنا شده است. این همان است که آن را در سطوح مختلف خوانده‌ام؛ جوهر آن جنگی براساس به رسمیت شناختن میان برده و سرور است.
ارتباطات نزدیک؛ لازمه دهکده جهانی
حمیّد در این باره گفت: ما نمی‌خواهیم که غربی‌ها را بزرگ جلوه دهیم؛ آنها به هیچ وجه با ما همراه نبودند. غربی‌ها می‌خواهند ما یک بار دیگر برای شستن خیابان‌های پاریس و لندن باز گردیم و این همان نگاه غربی است.
یونس ادریس نیز اظهار کرد: من بیش از همه با غرب سر جنگ دارم؛ جنگ عرب‌ها بر ضد غرب، جنگ برده‌ها بر ضد مالکان آنها، جنگ برده‌داری نوین بر ضد مالکان نوین آنها و حتی گفت‌وگوی تمدن‌ها نیز داخل در همین نزاع با استکبار قرار دارد و نیز این امپریالیسم و برده‌داری. ما همگی بر یک اندیشه اتفاق نظر داریم و در اصل و جوهر این امر اختلاف نداریم.
حسن حمیّد در این باره گفت: ما قصد جنگ با غرب نداریم، بلکه باید غرب به ما احترام بگذارد؛ ما نیز انسان هستیم و تمدنی را ارائه کرده‌ایم.
خامه‌یار نیز افزود: ضرورتی نیست که وجود دهکده جهانی را انکار کنیم، ولی می‌توان گفت که دهکده جهانی با وجود ارتباطات نزدیک وجود دارد؛ چرا که فضای ارتباطات بسیار نزدیک است و این ویروس این امر را به طور کامل نشان داد. اما همزمان این کره خاکی، یک دهکده جهانی ناهمگن است و در آن فاصله وجود دارد و برخی در غرب می‌خواهند تا بر این دهکده به طور کامل و همه‌جانبه تسلط داشته باشند و این امر شاید به دلیل عدم انکار چنین دهکده‌ای است.
حمید بیان کرد: من با نظر رایزن ایران در لبنان مخالف نیستم، چرا که با فرهنگ و گرایش‌های وی آشنا هستم، ولی باید به طور کامل هوشیار باشیم؛ همان گونه که مادران ما می‌گویند که آتش تنها همان نقطه را می‌سوزاند، بر ماست که مشکل خود را حل کنیم و همان گونه که ادریس گفت، آنها را در آغوش نکشیم. همین آغوش است که آن تکبر را ایجاد می‌کند.
وی تأکید کرد: ما باید دست از این کار برداریم و به فرزندانمان احترام بگذاریم، بیش از آن که بخواهیم به فرزندان همسایه احترام بگذاریم و بیش از آن که علوم غربی‌ها و تکنولوژی و آنچه را ساخته‌اند مقدم بدانیم. به خدا قسم بیشتر این علوم و بیشتر این نظریات، اختراعات و ابتکارها را مردمانی در همین جا به دست آورده‌اند؛ از «ادوارد سعید» گرفته تا «طارق علی» و …؛ نامهایی از پاکستان گرفته تا آفریقا. همان‌ها بودند که در این آزمایشگاه‌ها کار کردند.
حمید گفت: شما هم اکنون شاهد کرونا هستید؛ ببینید تمام پزشکانی که به زبان عربی سخن می‌گویند در بیمارستان‌های اروپا چه اقدام‌هایی انجام داده‌اند و چگونه چکیده اندیشه‌ها، ابتکارات و تلاش‌های خود را ارائه می‌کنند.
گفتنی است این نشست مجازی جمعه، ۱۹ اردیبهشت، ساعت ۱۵ به وقت محلی با حضور اندیشمندانی از کشورهای مختلف برگزار شد و رویکردی اندیشمندانه درباره مفهوم دهکده جهانی امن، آن هم پس از شکست مفهوم دهکده جهانی، نظریات پایان تاریخ و برخورد تمدن‌ها در اثر پیامدهای بیماری همه‌گیر کرونا ارائه داد.
در این نشست اساتیدی چون حجت‌الاسلام صادق اخوان، استاد حوزه علمیه قم درباره «بحران جهانی هویت در سایه کرونا و فروپاشی نظریه‌های مکاتب وضعی»؛ ادریس هانی، نویسنده و پژوهشگر مراکشی با عنوان «کرونا و سرنوشت دهکده جهانی، پایان تاریخ و برخورد تمدن‌ها، چه چیزی تغییر کرده است»؛ زیاد عبدالصاحب، رئیس جمعیت فتوای اسلامی با موضوع «دهکده امن و شریعت پروردگار جهان» و حجت‌الاسلام محمد شقیر، پژوهشگر و استاد دانشگاه لبنان با عنوان «فروپاشی دهکده جهانی و راه سوم» سخنرانی کردند.
اداره این نشست از سوی «خضر نبها» استاد فلسفه و کلام دانشگاه لبنان انجام شد و پایان این وبینار با جلسه پرسش و پاسخ بینندگان همراه بود.
یادآور می شود، پنجمین نشست تخصصی وبیناری جمعه اینده ساعت ۴ و ۳۰ دقیقه به وقت تهران با عنوان «کرونا؛ مناقشه هویت انسانی» برگزار خواهد شد.