کتاب علم و دین سرآغاز همه چیز، یکی از برجسته‌ترین آثار هانس کونگ اندیشمند متعالی سوئیسی به شمار می‌رود که نقش آثار و شخصیت او برای متفکران ایرانی بسیار مهم بوده است.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، هانس کونگ در سوئیس چشم به جهان گشود. او در سال های جوانی به عنوان کشیش کاتولیک سوئیس منصوب شد. تحصیلات مقدماتی خود را در محل تولد به پایان برد و در ۲۰سالگی به رم رفت و در دانشگاه پاپی معروف به دانشگاه گریگوری، مشغول تحصیل در رشته فلسفه و الهیات شد.
هانس کونگ در مقطعی تصمیم گرفت تا جهت ادامه تحصیل به فرانسه برود و در انستیتو کاتولیک و دانشگاه سوربن به تحصیل پرداخت. پس از آن به لوزان بازگشت و مدت ۲ سال در کسوت کشیشی خدمت کرد.
در ۱۹۶۰ میلادی دعوت دانشگاه توبینگن آلمان را برای تصدی کرسی استادی الهیات پذیرفت و تا زمان بازنشستگی در آنجا به تدریس و تحقیق مشغول بود. در ۱۹۶۲ میلادی به عنوان مشاور رسمی پاپ یوهانس بیست سوم در امور الهیاتی منصوب شد که در این منصب نقش بسیار مهمی در تشکیل شورای دوم واتیکان داشت. فعالیت های این شورا سبب شد، دیگر ادیان از جمله اسلام توسط کلیسای کاتولیک به رسمیت شناخته شود.
مهمترین فعالیت‌های کونگ
کونگ در ۱۹۶۳ میلادی با تأسیس رشته الهیات تقریبی و نیز مؤسسه تحقیقاتی تقریب ادیان در دانشگاه توبینگن، کرسی تدریس این رشته جدیدالتأسیس و ریاست این مؤسسه را برعهده می گیرد و در زمینه وحدت میان ادیان قدم های مؤثری برمی دارد.
اواخر دهه ۱۹۶۰ کونگ به عنوان نخستین متأله برجسته کاتولیک روم بود که پس از جدا شدن کلیساهای کاتولیک قدیمی از کلیسای کاتولیک روم در اواخر سده نوزدهم به دکترین عصمت پاپی اعتراض کرد و به دنبال آن واتیکان صلاحیت تدریس الهیات کاتولیک وی را لغو کرد.
کونگ در ۱۹۷۸ میلادی در آموزه عصمت پاپ مردود شد، به او اجازه ادامه تدریس به عنوان یک متکلم کاتولیک را ندادند اما وی به عنوان استاد الهیات بومی در توبینگن ماند تا اینکه با عنوان استاد برجسته در ۱۹۹۶ بازنشسته شد.
کتاب وی با عنوان «معصومیت و استسفار» به واسطه اعتراض به دکترین عصمت پاپی بحث های زیادی را در اواخر دهه ۷۰ خورشیدی طرح کرد. اثر دیگر وی با عنوان «مسیحی بودن» ماه ها پس از انتشار در ۱۹۷۴ میلادی در آلمان در فهرست کتاب های پرفروش قرار گرفت.
هانس کونگ در اوایل دهه ۹۰ اقدام به راه اندازی پروژه ای به نام اخلاق جهانی با محوریت توصیف نقاط اشتراک ادیان جهان کرد؛ این پروژه اصول قوانین رفتاری را تدوین کرده که هرفردی می تواند آنها را در پیش گیرد.
وی با تأسیس مؤسسه «اخلاق جهانی»، تلاش های مستمری جهت گفت وگوی میان تمدن ها به ویژه گفت وگو و وحدت میان ادیان به عمل آورد و در راستای این اقدام به نقاط مختلف جهان از جمله ایران در ۱۹۷۲ میلادی سفر کرد و در دانشگاه ها و مراکز مختلف فرهنگی به سخنرانی پرداخت.
مهمترین ویژگی های اندیشه جهانی کونگ
دغدغه اصلی او ایجاد نوعی وحدت میان فرقه های مسیحی و در نهایت میان ادیان مختلف بود. همواره می کوشید با دیدگاه ها و عقاید گوناگون وارد گفت وگو شود و از این طریق میان آنها نوعی توافق برقرار سازد. بر همین اساس گفت وگو در الاهیات او نقش محوری دارد. اهمیت کونگ در کاتولیک و مدرن بودن اوست. بر همین اساس در نوشته ها و آثار وی تلاش فراوانی جهت جمع میان سنت و مدرنیته به عمل آمده است. چنان که روشن است، آیین کاتولیک به واسطه پایبندی به آموزه ها و دگماهای سنتی نتوانسته با مدرنیته سازگاری پیدا کند، از این رو الهی دانان کاتولیک در جمع میان سنت و مدرنیته همیشه دچار تکلفات و مشکلاتی شده اند. مهمترین دیدگاه هانس در دوران معاصر که باعث شهرت جهانی او شده، ایده اخلاق جهانی وی است. کونگ درباره انگیزه تأسیس این مؤسسه خود چنین می گوید: سال ها به مطالعه ادیان مختلف پرداخته ام و به این نتیجه رسیده ام که ادیان معتبر جهان علی رغم اختلاف و مناقشه در اصول اعتقادی، در اخلاق عملی نقاط مشترک بسیاری دارند.
نگاهی به مهمترین کتاب های کونگ
از این محقق معاصر ۵۰ اثر در الهیات بجا مانده است. معروف ترین آثار وی که به فارسی ترجمه شده اند عبارت است از: معصوم(ع)، خدا در اندیشه فیلسوفان غرب، متفکران بزرگ مسیحی، زن در مسیحیت، علم و دین، الهیات برای هزاره سوم و اسلام است. کتاب های کلیسا، ساختارهای کلیسا و کلیسا و آزادی به نقد ساختار کلیسای کاتولیک می پردازند و سرانجام کتاب «خطاناپذیری» را که به طور صریح ایده معصومیت پاپ و ساختار سلسله مراتبی کلیسای کاتولیک را نفی می کند.
در کتاب مسیحی بودن تفسیر جدیدی از آموزه های اساسی مسیحیت ارایه می دهد و مسیحی بودن و به طور کلی دیندار بودن در دنیای مدرن را شرح می دهد. در این کتاب نیز روش نقد تاریخی هانس کونگ در بررسی آموزه های مسیحی کاملاً آشکار است و رویکرد پلورالیستی و تقریب میان ادیان در جای جای کتاب به چشم می خورد.
در این کتاب هانس کونگ ضمن نقد و بررسی مسیحیت به دیگر ادیان از جمله ادیان شرقی و ابراهیمی با دید مثبت می نگرد و بیان می کند که همه ادیان معتبر جهان در پی بیان یک حقیقت هستند. همچنین اخلاق و ساحت انسانی ادیان را برجسته می کند و معتقد است که از طریق آن می توان میان ادیان وحدت برقرار کرد.
در کتاب مسیحیت که جامع ترین و مهمترین کتابی است که تاکنون در زمینه مسیحیت نوشته شده، مسیحیت به چهار دوره تاریخی و به بیان خودش به چهار الگوی تاریخی تقسیم می شود: الگوی هلنیستی مسیحیت باستان، الگوی کاتولیک رومی قرون وسطی، الگوی پروتستان نهضت اصلاح دین و الگوی مدرنیته.
هانس کونگ در کتاب «آیا خدا وجود دارد؟» نشان می دهد که فلسفه دکارت، کانت و تجربه گرایان انگلیسی به همراه پیشرفت های علوم تجربی، مساله دینداری در دنیای جدید را به چالش گرفته است. لذا در این کتاب می کوشد با نقد مبانی فلسفی فلسفه جدید نشان دهد که در دوران مدرن نیز می توان دیندار بود و به خدا ایمان داشت و طرفدار فلسفه و علوم جدید نیز بود. در این کتاب به آرای ملحدانی نظیر فویرباخ، فروید و مارکس پرداخته می شود و نیز فصلی از کتاب به بحث درباره نیهیلیسم نیچه اختصاص دارد.
بیانیه «اخلاق جهانی» کونگ
کونگ می کوشد، برای تحقق اخلاق جهانی، سندی تنظیم کند که ابتدا با نام «به سوی اخلاق جهانی: بیانیه اولیه» پیش نویس شد و سپس به نام بیانیه «اخلاق جهانی» ارایه شد. این از جمله آخرین آثار هانس کونگ، الهی دان برجسته کاتولیک است. نکات مهم این بیانیه عبارتند از: دنیا در رنج فراوان فرو رفته است. این سند علیه اغتشاش پشت پرده اجتماعی، به حاشیه راندن اکثریت مردم دنیا، تنش بین زن و مرد، کشاکش های دینی و سقوط های سیاسی سخن گفته و اظهار داشته است که دنیا در حال تجربه کردن یک بحران اساسی است. هانس کونگ اظهار می کند که اقتصاد جهانی، بوم شناسی و سیاست به واسطه فقدان یک بینش وسیع، رهبری سیاسی جهان که اکنون در سطح متوسطی قرار دارد و ارایه پاسخ های قدیمی و بیهوده به چالش های جدید با موانع بسیاری رو به رو شده است.
هرگز نیاز وجود یک مکانیسم برای مبارزه با این مشقت جهانی تا این حد حس نشده بود. خوشبختانه اخلاق مشترکی میان تعالیم دینی تمام ادیان جهان وجود دارد. این امر می تواند بنیادهای اخلاقی را برای وجود بینشی در راستای هدایت زنان و مردان فراهم کند؛ بینشی که آنها را از ناامیدی و جامعه را از هرج و مرج دور نگاه دارد.
با وجودی که امروزه از اقتصاد مؤثر، منابع فرهنگی و معنوی برای معرفی بهتر اخلاق جهانی برخوردار هستیم، این شرایط (شرایط مطلوب اخلاق جهانی) تنها زمانی محقق می شود که مردم دنیا در صلح زندگی کنند و مسوولیت حفاظت از زمین را با یکدیگر سهیم شوند. بدون اخلاق جدید جهانی نظم جدید جهانی وجود نخواهد داشت.
هانس کونگ اعتقاد دارد، این سند جدید براساس یک اتفاق نظر منتشر می شود، زیرا پارلمان ادیان جهان عرصه را برای گفت وگو حقیقی بازکرده است، این اقدام در مقابل محافل گفت وگوی دینی قرار می گیرد که فضا را به دادگاهی برای محکوم کردن طرف مقابل تبدیل کره اند.
گفت و گوهای هانس کونگ با آیت الله محقق داماد درباره حقوق زنان در اسلام
آیت الله محقق داماد درباره کونگ می گوید: او در همان ایام مردی سالخورده بود اما بسیار مودبانه و متواضعانه مباحثه می کرد. برای من که با روش مباحثه طلبگی عادت کرده بودم، بسیار آموزنده بود که هرگز سخن طرف مقابل را قطع نمی کرد، وقتی مطلبی را قانع کننده تشخیص می داد با کمال تواضع مکرر با شادمانی اظهار قبول و پذیرش همراه با تشکر می کرد.
روزی به صراحت مطلبی را گفت که حاوی سه نکته بود و هرسه نکته برای همه ما آموزنده و جالب بود. گفت من معتقدم که «بدون صلح در میان ادیان، صلحی در میان ملت ها تحقق پیدا نمی‌کند. بدون گفت وگوی میان ادیان صلحی در بین ادیان اتفاق نمی افتد. بدون پژوهش در باره مبانی ادیان گفت وگویی در میان ادیان برقرار نمی شود.»
پایان زندگی هانس کونگ
الهی دان پرآوازه، پرکار، پرنویس، جهانی‌نگر و اهل انصاف و دگراندیش سوییسی با بر جای گذاشتن بیش از ۵۰ اثر تحقیقی ۶ آوریل ۲۰۲۱ میلادی دار فانی را وداع گفت.
