رمزگشایی از ذبح ‌نشدن حضرت اسماعیل با واقعه عاشورا

به گزارش خبرنگار ردنا (ادیان نیوز)، مهدی قاسمی، پژوهشگر مطالعات تطبیقی اسلام و ادیان در نشست قربانی در ادیان ابراهیمی از سلسله نشست‌های تخصصی «کلمه سواء»، اظهار کرد: عید قربان یا عید الأضحی به معنای عید خون از عیدهای بزرگ مسلمانان و روز پیروزی ایمان ابراهیمی بر عقل حسابگر بشری است.

وی با بیان اینکه قربانی به معنای تقدیس و عملی است که با اهدای پیشکشی ارزشمند اعم از جاندار و بی‌جان به خدایان ضورت می گیرد، عنوان کرد: قربانی های جاندار شامل حیوانات اهلی چون گوسفند و در نمونه‌های افراطی آن انسان و قربانی های غیرجاندار شامل حبوبات مثل برنج و غلات و شیر و آب می شود البته در کریشنای هندویی بهترین زینت زن یعنی مو‌هایش با تراشیدن به عنوان قربانی پیشکش خدایشان می‌شود.

قاسمی هدف از قربانی را کسب رضایت ایزدان، شکر نعمت، کسب نعمت یا طلب کثرت و برکت نعمت، طلب پیروزی در جنگ ها و دفع یا رفع بیماری عنوان کرد که طی مراسمی با قرائت دعای قربان معمولاً توسط یک روحانی و اهدای قربانی غیرجاندار یا ذبح حیوان و در نهایت افشاندن خون قربانی بر مذبح انجام می شود.

تاریخچه ذبح وقربانی

پژوهشگر مطالعات تطبیقی اسلام و ادیان با اشاره فلسلفه قربانی اسلام مطرح کرد: بنابر آیات و روایات اسلامی، در این روز خدا به ابراهیم خلیل فرمان داد تا فرزندش اسماعیل را قربانی کند. ایشان فرزندش را به قربانگاه برد ولی جبرئیل همراه با «قوچی» نازل شد و ابراهیم آن را به جای فرزندش قربانی کرد. سنّت قربانی در روز عید قربان در سرزمین منا به یاد آن رخداد است. مسلمانانی که برای حج، به زیارت خانه خدا می‌روند، طبق شروطی وظیفه دارند در منا قربانی کنند.

وی با بیان اینکه در قرآن کریم فقط از دو شخصیت با واژه «اسوه» یاد شده است، عنوان کرد:  یکی پیامبر اکرم (لَقَدْ کَانَ لَکمْ فیهمْ أسْوَهٌ حَسَنَهٌ (ممتحنه: ۶) و یکی ابراهیم (قَدْ کَانَتْ لَکمْ أسْوَهٌ حَسَنَهٌ فی إبْرَاهیمَ وَالَّذینَ مَعَه (ممتحنه: ۴) این قید وَالَّذینَ مَعَه حاوی این پیام است که ایمان ابراهیم برای پیروان امروزی ادیان ابراهیمی باید «اسوه» باشد. لذا ما او را پیروز میدان جنگ ایمان بر عقل بشری می‌دانیم و حتی در جایی که فرمان خدا بر ذبح فرزند نوعی عواطف انسانی باشد، امر خدا را مقدم می‌شماریم و هرگز آن را کاری غیراخلاقی نمی‌دانیم که این تصویر آشکاری از قله مقام بندگی فراروی بشر امروزی است.

قاسمی تصریح کرد: خداوند در آیات ۹۷ تا ۱۱۲ سوره صافات و در پی ماجرای بت‌شکنی ابراهیم و امر نمرود به سوزاندن ابراهیم و آتش‌زدن او می‌فرماید: حضرت ابراهیم بنابر رؤیایی که دیده بود مأمور قربانی‌کردن فرزندش شد. در هنگام قربانی، ابراهیم پیشانی پسرش را بر زمین نهاد و تیغ تیز بر حلق او گذارد اما کارد گردن او را نبرید و سرانجام هنگامی که پدر و پسر (هر دو) تسلیم‌بودن کامل خود در برابر فرمان الهی را نشان دادند، خداوند عمل ابراهیم را قبول نمود و ابراهیم به جای قربانی فرزندش، قوچی را که جبرئیل آورده بود قربانی نمود.

اسماعیل یا اسحاق؟

وی با اشاره به اینکه اختلاف در ذبیحه که اسماعیل یا اسحاق است، مطرح کرد: از «سیاق» آیات ۹۷ تا ۱۱۲ برمی‌آید که ذبیحه به‌طوریقینی اسماعیل است به این صورت که خداوند در آیات قرآنی یادشده، ابراهیم را دومرتبه و به‌صورت جداگانه و با فاصله ۱۰ آیه، بشارت می‌دهد؛ در آیه ۱۰۱ «فَبَشرناه نَاه بغلَامٍ حَلیمٍ» تا برسد به آیه ۱۱۲ «وَبَشَّرْنَاه بإسْحَاقَ نَبیًّا منَ الصَّالحینَ» بنا بر سیاق این دسته از آیات پیاپی و رعایت و فهم و نظم منطقی در بیان این ‌واقعه (‌آیات۱۰۱ تا ۱۱۲) و همچنین تأیید روایات صحیح از ائمه (عل)، دلایل قانع‌کننده‌ای هستند که مصداق ذبح را اسماعیل بدانیم.

پژوهشگر مطالعات تطبیقی اسلام و ادیان خاطرنشان کرد: بنابر تصریح شیخ صدوق در عیون أخبار الرضا‌(ع) سنّت قربانی در روز عید قربان، یادبود رخداد ذبیحه یعنی اسماعیل است و بنابر برخی روایات، تمام حیواناتی که در سرزمین منا در روز عید قربان ذبح می‌شوند فدیه حضرت اسماعیل می‌باشند.

وی افزود: انجام قربانی بر حاجیان حاضر در مکه واجب اما قربانی در این روز برای همه مسلمانان مستحب مؤکد است، تا آنجاکه برخی از علما (از جمله علامه مجلسی) آن را بر کسانی که توانایی دارند واجب دانسته‌اند و مستحب است بعد از نماز عید، کمی از گوشت آن خورده شود.

رمزگشایی از ذبح ‌نشدن حضرت اسماعیل با واقعه عاشورا

قاسمی با اشاره به اینکه عید اضحی یعنی واقعه ذبح ابراهیم به نوعی با شهادت امام حسین(ع) و اهل بیت ایشان در کربلا مرتبط است، مطرح کرد: به نظر می‌رسد در واقعه ذبح ‌نشدن اسماعیل،‌ رازی نهفته است که تنها با ذبح‌شدن امام حسین(ع) گره‌گشایی می‌شود. بخشی از آن راز، مربوط به ارتباط نوری آن دو واقعه است که بیانگر تدبیر خداوند جهت امر نجات بشر از مسیر سلسلۀ پاک انبیا و ائمه (ع) است.

پژوهشگر مطالعات تطبیقی اسلام و ادیان عنوان کرد: با توجه به تفسیر شیعه از آیه «و فدیناه بذبحٍ عظیم» می‌توان ادعا کرد که عاشورا دست‌کم از زمان وقوعش رگ ‌و ریشه‌ای دو هزار ساله داشته و بنابراین حادثه ‌ای پر معنا است و بازتوجهی جدی به این نکته می طلبد که جریان ذبح اسماعیل می‌تواند مقدمه‌ای بر درک بلا و عظمت مصیبت کربلا باشد.

وی ادامه داد: یکی دیگر از اسرار عاشورا تنلگر و کشف این واقعیت است که دفتر تقدیر تاریخی خداوند برای ارسال انبیا با شهادت امام حسین(ع) و نهایتاً از طریق نهمین فرزند از صلب او یعنی حضرت ولی‌عصر (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه) به پایان می‌رسد به تعبیری دیگر، عدم ذبح اسماعیل‌بن ابراهیم و عبدالله‌بن عبدالمطلب، می‌تواند اولاً زمینه‌ای برای درک و توجه بشر به ظهور نبی‌اکرم (ص) باشد و دوم در این مسیر تاریخی، با شهادت امام حسین(ع) و درنظرداشتن نصوصی که تأکید بر ۹ فرزند از صلب وی دارند به این حقیقت متفطن شد که طومار نسل هادیان واقعی بشر با ظهور آخرین امام شیعه، یعنی حضرت مهدی(عج) به پایان خواهد ‌رسید.

یادآور می شود، سلسله نشست‌های تخصصی «کلمه سواء» از سوی هیات اندیشه ورز اسلام، ادیان و ارتباطات میان فرهنگی معاونت پژوهش حوزه علمیه خراسان برگزار می شود.