توصیه قرآن درباره صدقه دادن به یهود و نصاری

ردنا (ادیان نیوز) – خداوند در این آیات می‌فرماید: «إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِیَ وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَیُکَفِّرُ عَنْکُمْ مِنْ سَیِّئَاتِکُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ لَیْسَ عَلَیْکَ هُدَاهُمْ وَلَکِنَّ اللَّهَ یَهْدِی مَنْ یَشَاءُ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ فَلِأَنْفُسِکُمْ وَمَا تُنْفِقُونَ إِلَّا ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ؛ اگر صدقه ها را آشکار کنید، این‏، کار خوبى است‏، و اگر آن را پنهان دارید و به مستمندان بدهید، این براى شما بهتر است‏؛ و بخشى از گناهانتان را مى‏‌زداید، و خداوند به آنچه انجام مى‏ دهید آگاه است‏. هدایت آنان بر عهده تو نیست‏، بلکه خدا هر که را بخواهد هدایت مى‌‏کند، و هر مالى که انفاق کنید، به سود خود شماست‏، و(لى‏) جز براى طلب خشنودى خدا انفاق مکنید، و هر مالى را که انفاق کنید (پاداش آن‏) به طور کامل به شما داده خواهد شد و ستمى بر شما نخواهد رفت‏.» گزیده متن این جلسه از نظر می‌گذرد؛

من اول دو نکته درباره آیات بگویم بعد متن کتاب را بخوانم. نکته اول اینکه آیه می‌فرماید «إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا …» یعنی اگر صدقه را آشکار بدهید خوب است. در بعضی تفاسیر گفته شده است معنای آیه این است اگر صدقه به یهودیان و مسیحیان بدهید کار خوبی است. پس اصل شان نزول درباره صدقه دادن به یهود و نصاری صدقه است. در اوایل مسلمانان به یهودیان و نصارا صدقه می‌دادند. کم‌کم فقرای مسلمان زیاد شد و مسلمانان صدقات خود را به فقرای مسلمان می‌دادند. بعد آیه نازل شد: «‌لَیْسَ عَلَیْکَ هُدَاهُمْ» یعنی به شما ربطی ندارد که یهودی است یا نصارا است، شما صدقه بدهید.

نکته دوم اینکه «‌وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَیُکَفِّرُ عَنْکُمْ مِنْ سَیِّئَاتِکُمْ» یعنی اگر صدقه را پنهانی به فقرا بدهید بهتر از علنی بودن است و موجب آمرزش گناهانتان است. اگر «یکفّر» بخوانیم ضمیرش به اخفا برمی‌گردد، یعنی پنهان کردن صدقه باعث می‌شود گناهتان بخشیده شود. اگر آیه را اینطور بخوانیم همان بحث احباط و تکفیر می‌شود که مکررا گفتیم باطل است و خلاف مذهب شیعه است؛ چون تکفیر باطل است و هیچ ثوابی هیچ گناهی را از بین نمی‌برد. بنابراین باید آیه را اینطور معنا کنیم؛ ضمیر را به خدا بزنیم یعنی دیگر ثوابی گناهی را از بین نمی‌برد بلکه ممکن است خدا گناه شما را ببخشد. آن که مشکل است این است که ثواب، گناه را از بین ببرد؛ اینکه بگوییم «‌إِنَّ الْحَسَنَاتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئَاتِ».

عبارت مجمع‌البیان درباره ترکیب آیه این است: «قوله «فَنِعِمََّا هِیَ» تقدیره أن تبدوا الصدقات فنعم شیئا إبداؤها فما هاهنا نکره موصوفه و هی فی موضع نصب لأنه تفسیر الفاعل المضمر قبل الذکر فی نعم و الإبداء هو المخصوص بالمدح فحذف المضاف الذی هو الإبداء و أقیم المضاف إلیه الذی هو ضمیر الصدقات مقامه لما فی الکلام من الدلاله علیه و لأن الفعل المتقدم یدل على مصدره و لأن قوله «وَ إِنْ تُخْفُوهََا وَ تُؤْتُوهَا اَلْفُقَرََاءَ فَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ» أی الإخفاء خیر لکم فکما أن هنا ضمیر الإخفاء کذلک یجب أن یکون ضمیر الإبداء مرادا هناک.»

طبرسی درباره معنای آیه می‌نویسد: خدای متعال صفت انفاق را بیان کرد و تشویق کرد به اینکه اگر صدقات را اظهار کنید و علنی کنید کار خوبی است و عیبی ندارد ولی اگر صدقه را پنهان کنید و به فقرا بدهید برای شما بهتر است، یعنی اخفا بهتر است و ثوابش بیشتر است. برخی گفتند اگر صدقه مستحبی باشد اخفایش بهتر است چون کمتر ریا پیش می‌آید ولی اگر صدقه واجب باشد مثل خمس و زکات، ریا ندارد و اگر شما پنهانی بدهید شاید در معرض تهمت قرار بگیرید.