مواجهه اهل تسنن با حدیث غدیر؛ از انکار تا پذیرش

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، جت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا جباری، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، در نشست شبهات غدیرپژوهی با پیرامون  «جریان تاریخ‌نگاری غدیر» با بیان اینکه ماجرای غدیر در آثار اهل تسنن و شیعه به دفعات مکرر بیان شده است، گفت: یعقوبی آورده است که آیه ابلاغ در روز غدیر خم و برای تنصیص ولایت علی بن ابیطالب(ع) نازل شد؛ البته غرض‌ورزی‌هایی در طول تاریخ و به خصوص دوره معاصر سبب شده تا دست به تحریف بزنند و این ماجرا برای تاریخ یعقوبی و حدیث غدیر و دیگر حوادث مربوط به مظلومیت اهل بیت(ع) صورت گرفته است. شاهدیم که با شیطنتی خاص، کتاب تاریخ یعقوبی را دچار تحریف کرده و تغییر داده‌اند؛ «نص» را به «نفر» و «بغدیر خم» را هم به «بعد ترحم» تبدیل کرده‌اند که معنای نامفهومی دارد؛ البته هدف آنها تبدیل عبارت به جمله با مفهوم نبوده و صرفا هدف حذف و تحریف را دنبال کرده‌اند.

استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: در قرن چهارم و دوره محدثانی چون شیخ صدوق، مفید، طوسی و … تا قرن‌های دیگر به مسئله غدیر در شیعه پرداخته شده است؛ علامه امینی هم در مستدرکات غدیر نزدیک به ۷۰۰ مورد از اهل تسنن درباره غدیر نقل آورده که به چند دسته قابل تقسیم است. برخی افراد مانند طبری به صورت خاص به غدیر پرداخته‌اند؛ البته وی با اینکه در تاریخ خود، به ماجرای یوم الدار بر جمله پیامبر(ص) درباره امام علی(ع) تصریح کرده است ولی وقتی به تفسیر او نگاه می‌کنیم به جای نام علی(ع) ذیل آیات مرتبط، کذا و کذا می‌گذارد.

روایت غدیر در بین اهل تسنن

جباری اظهار کرد: البته طبری کتاب مستقلی با نام ولایت را بعدا در مورد حدیث غدیر نوشت و ۷۰ روایت در این مسئله در طرق روایت غدیر ذکر کرده است که برخی مانند ذهبی گفته‌اند ما این کتاب را دیدیم و بسیار پرحجم و برای من تعجب‌آور بود که این روایت این همه طریق دارد. ابن عقده هم از دیگر علمای اهل تسنن در قرن چهارم ۱۰۵ سند از اسناد حدیث غدیر در کتاب حدیث الولایه جمع‌آوری کرده است؛ حافظ ابوبکر هم از علمای قرن چهارم رساله‌ای دارد با عنوان «من روی حدیث خم» و دارقطنی هم از علمای قرن ۴ رساله‌ای در اسناد حدیث غدیر دارد که نشانگر آن است که در قرن چهارم بزرگان اهل تسنن به آن اهتمام داشتند.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) با بیان اینکه سجستانی هم رساله‌ای در این زمینه دارد، اضافه کرد: علامه امینی موارد زیادی را از این مؤلفان گزارش کرده که در مستدرک الغدیر به ۷۰۰ مورد رسیده است؛ همچنین علامه امینی نام ۱۱۰صحابه پیامبر(ص) را آورده که البته تعداد آن بالغ بر ۱۴۰ مورد می‌شود و ایشان تبرکا به ۱۱۰ مورد اشاره کرده است.

قصه‌هایی مضحک درباره غدیر

جباری به مواجهه گروه دیگری از اهل تسنن در مورد غدیر اشاره کرد و گفت: دسته دیگر کسانی هستند که زمینه‌های تاریخی عجیب و مضحکی را برای غدیر ذکر کردند و در واژه مولی و معنای آن تحریف ایجاد کردند. از دیگر موارد ماجرای اسلام‌آوردن قبیله همدانی یمنی است؛ برخی این ماجرا را تحریف کرده و گفته‌اند که امام علی(ع) در تقسیم غنائم عادلانه رفتار نکردند و این باعث دلخوری صحابه شد و بعد که صحابه به پیامبر(ص) شکایت کردند پیامبر(ص) هم بحث حدیث غدیر را ذکر کردند که اصلا درست نیست و ربطی به غدیر ندارد؛ البته همدانی‌ها در حوادث دوره امام علی(ع) و امام حسین(ع) خوش درخشیدند و در روایات آخرالزمان هم نام خوشی از آنها ذکر شده است.

استاد تاریخ حوزه علمیه با بیان اینکه برخی ماجرای جزیه مسیحیان نجران را طرح کرده و به غدیر نسبت داده‌اند، افزود: آیا با عقل سازگار است که پیامبر(ص) در روز غدیر و زیر آفتاب گرم آن روز (که طبق تقویم شمسی ۲۸ اسفند و در آستانه فروردین بود) مردم را جمع کند آن هم برای اینکه کدورتی را که به ناحق از طرف جمع محدودی به امام علی(ع) نسبت داده شد رفع کرده و بگوید من کنت مولاه…؛ این مضحک است.

وی ادامه داد: برخی متون اهل تسنن هم جریان را نقل کرده‌ ولی تلاش کرده‌اند تا مفهوم مولا را تقلیل دهند و برخی منابع به تعبیر اخوت بسنده کرده‌اند. دسته دیگر منابعی هستند که منصفانه‌تر عمل کرده و بخشی از خطبه پیامبر(ص) را آورده‌اند، گرچه اکثر قریب به اتفاق منابع اهل تسنن صرفا تعبیر «من کنت مولاه» را آورده‌اند.

جباری با بیان اینکه در تفاسیر شیعه و اهل تسنن در ذیل آیه ابلاغ؛ ۶۷ مائده «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ» به این نکته می‌رسیم که در غدیر باید امر مهم و بی نظیری ابلاغ شده باشد که با رسالت، برابری دارد، اظهار کرد: قطعا این امر مهم، توصیه به محبت و ذکر فامیلی که با رسالت و پیامبری برابری نمی‌کند، نیست. لذا با تحلیل درونی و بیرونی آیه به این نتیجه می‌رسیم که پیامبر(ص) از بیان آن مطلب مهم خوف دارد و از سوی دیگر اگر ابلاغ نکند یعنی اصل اسلام ابلاغ نشده است؛ پس نمی‌تواند ابلاغ ما انزل، چیزی مانند حج و جهاد باشد زیرا تا این سال اصول و فروع دین همگی بیان شده بود.

تعبیر مشترک درباره حدیث غدیر در منابع تاریخی

وی با بیان اینکه منابع اهل تسنن عمدتا به تعبیر من کنت مولاه پرداخته‌اند، گفت: این سؤال مطرح است که آیا خطبه غدیر همین مقدار بوده است و پیامبر(ص) به همین چند جمله اکتفا کرده‌اند؟ یا خطبه‌ای ایراد فرمودند که ۱۴ صفحه است؛ کسانی مانند طبرسی صاحب الاحتجاج با سند از امام باقر(ع) و ابن طاووس در قرن هفتم از طریق دیگری از منبعی در قرن ۵ این خطبه ۱۴ صفحه را نقل کرده است و سند این خطبه به قرن ۵ می‌رسد.

جباری تصریح کرد: با وجود تمامی تلاش‌ها در مسیر انکار و تحریف غدیر، دست الهی مانع بوده است و روزبه‌روز این ماجرا زنده‌تر شده و امروز هم دست ت در کار است و آثار تحریف شده را چاپ می‌کنند و به حذف و انکار روی آورده‌اند که نمونه آن در تاریخ یعقوبی ذکر شد. گرچه برخی از اهل تسنن تأکید دارند که مولا در این حدیث به معنای آقا و سردار و سرپرست است. گرچه جریان معتدل و منصف اهل تسنن مقداری منصفانه‌تر در مواجهه با حدیث غدیر عمل کرده‌اند ولی این سؤال مطرح است که باید دست از تسنن کشیده و به تشیع گرایش می‌یافتند؟ برخی به سمت اقرار به سمت ولایت رفته‌اند ولی برخی به صورت اجمال از کنار آن عبور کردند و در مقام توجیه گفته‌اند پیامبر(ص) ممکن است مولا را به عنوان ولی معرفی کرده باشد ولی این مسئله، پیشنهاد بوده است و صحابه با توجه به شرایطی مانند اینکه امام دشمنانی داشتند و جوان بودند به سمت عدم انتخاب ایشان در ماجرای سقیفه رفتند.

وی با بیان اینکه اهل تسنن نسبت به اصل واقعه چند رویکرد داشتند که ذکر شد، اضافه کرد: در شیعه برخلاف اهل تسنن، مسئله غدیر با جزئیات بیان شده و به شیطنت‌ها هم اشاره شده است که در منابع اهل تسنن کمتر دیده می‌شود؛ حتی ما شواهدی داریم که افزون بر توطئه ترور پیامبر(ص) در بازگشت از تبوک، در حوادث دیگر مانند غدیر هم قصد قتل پیامبر(ص) وجود داشته است. برخی در خیمه پیامبر(ص) به ایشان اهانت و تندی کردند و در حرکت به سمت مدینه هم توطئه و اقدام به قتل کردند ولی با حضور حذیفه و عمار با شکست انجامید.