قبرستان ارامنه مشهد

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، شهر مشهد که یکی از شهرهای مذهبی ایران به شمارمی ‌رود محل سکونت برخی از اقلیت‌های مذهبی از جمله ارامنه هم هست. در سال‌های آتی بسیاری از جمعیت ارامنه مشهد به شهرهای دیگر مانند اصفهان، تبریز و … مهاجرت کرده‌اند، اما همچنان این اماکن مورد توجه گردشگران قرار می ‌گیرد. از جمله این مکان‌ها می ‌توان به کلیسای مریم مقدس و قبرستان تاریخی ارامنه اشاره کرد. در این مقاله قصد داریم تا ابن قبرستان تاریخی را به شما معرفی کنیم، با ما همراه باشید.

قدمت قبرستان ارامنه مشهد

ماجرا از آن‌ جایی آغاز می ‌شود که نادرشاه افشار همراه خود تعدادی از خانوارها ارامنه و یهودی را به مشهد فعلی آورد. آن زمان خراسان با کشورهای آسیایی مرز مشترک داشت و از آن زمان تجار مسیحی زیادی از مناطق مختلفی مثل روسیه، ترکمنستان و نخجوان به این منطقه آمدند. در زمان قاجار هم کم کم مهاجران و تجار ارمنی هم از آذربایجان و کشورهای اطراف به استان خراسان وارد شدند که اکثرا پنبه، الکل صنعتی، قیر و نخ، تجارت می‌کردند. می ‌گویند قدمت این قبرستان به ۱۰۰ سال پیش برمی‌ گردد، اما این گزارش تنها به آن دلیل است که قدیمی ‌ترین سنگ قبر با قدمت یک قرن پیش، در این قبرستان قابل تشخیص بوده است. این سنگ قبر  متعلق به لوئیس اف اسلستین است که در ۲۳ سالی که در مشهد اقامت می ‌کرد، توانست دو سه نفر را به آیین مسیحی دعوت کند. اسلستین یک مبلغ آمریکایی بود که در سال ۱۹۱۸ میلادی به قضای روزگار، عمرش پایان می ‌یابد. البته به گفته نماینده خلیفه‌گری ارمنستان، سال‌ها  بعد از مرگ او، سنگ قبرش به علت تخریب قبرستان‌های دیگر به این مکان منتقل می ‌شود. در حالی که قدمت قبرستان ارامنه مشهد به خیلی قبل ‌تر از ۱۰۰ سال پیش یعنی در زمان دفن بانوی ارمنی ساتنیک داویدیان برمی ‌گردد.  قدمت مادور یا کلیسایی که در قبرستان قرار دارد، حدودا به ۷۰ سال پیش برمی ‌گردد. شما می توانید با کمترازسه دقیقه بلیط لحظه آخری تهران مشهد  را از سایت آس چارتر به صورت آنلاین دریافت نمایید.

مساحت قبرستان ارامنه مشهد

تاریخ این قبرستان نشان می ‌دهد وسعت آن حدودا ۴ هکتار بود در حالی که در اسناد میراث فرهنگی و گردشگری، وسعتی حدود ۲ هکتار برای آن تعیین شده است. قسمت‌هایی از این گورستان را شهرداری تخریب کرد و بخشی از آن را برای گسترش بلوار شهید کریمی با اجازه خانواده‌های متوفی  و اسقف اعظم به جای دیگر انتقال دادند. برخی از قبرها هم در زیر ساختمان‌های کنونی مدفون شدند و تنها سنگ قبر با صلیب روی آن به قبرستان دیگری منتقل شد. با این وجود هنوز شکل مذهبی گورستان با صلیب‌ها و اشکال مختلف سنگ قبرهایی که در خود جای داده، هنوز حفظ شده است. در این محل کلیسای مسیحیان هم قرار دارد که قدمت آن به هفتاد سال می ‌رسد. محدوده زمین قبرستان ارامنه مشهد وسعتی معادل ۴۵۴۲ مترمربع و مساحت کلیسا یا مادور (نمازخانه) آن ۱۰۲ مترمربع است. طبق کتیبه سردر، مادور راهبه کا‌ترین را آرپنیک و ملکوم هارتونیاس به یاد مادر و مادرزن خود که در همین مکان دفن شده‌اند در سال ۱۹۴۷ میلادی بنا کرده ‌اند. این اثر، تنها گورستان مربوط به ارامنه در شهر مشهد به شمار می ‌رود که از لحاظ تاریخی سیاسی از جایگاه و ارزش خاصی برخوردار است و با شماره ۳۱۴۴۴ در ردیف آثار ملی قرار گرفت.

ساکنان قبرستان ارامنه مشهد

مدفونین گورستان ارامنه شهر مشهد از کشورهای آمریکا، روسیه، گرجستان، کانادا، فرانسه، لهستان و… بوده‌اند و خطوط نوشته شده روی الواح قبور شامل رسم‌الخط فارسی، آرامی، ارمنی، انگلیسی، لهستانی، فرانسوی، روسی و… است. قدیمی ‌ترین تاریخ روی سنگ قبرها متعلق به اواخر دوره قاجار و جدید‌ترین آن اوایل پهلوی دوم است و مهم‌ترین قبر این گورستان به مبلغ آمریکایی لوئیس اف. اسلستین تعلق دارد که در سال۱۳۱۲ قمری (۱۸۹۵ میلادی) در مشهد متوطن شد.

دراین گورستان افرادی با فرق گوناگون دفن شده‌اند که می‌توان به ارتودکس‌ها، کاتولیک‌ها، ارامنه گریگور و آشوری‌ها اشاره کرد. همچنین بخشی از قبور این گورستان متعلق به مهاجران لهستانی و گویای حقیقتی تلخ از برگ‌های تاریخ جنگ جهانی دوم است، زنان و کودکانی که در سال ۱۹۴۲ میلادی پس از رهایی از اردوگاه‌های کار اجباری در سیبری به ایران پناه آوردند و متاسفانه تعدادی از این افراد به‌دلیل بیماری‌ها و ناتوانی و سختی‌های راه درگذشتند، در این آرامستان ۳۰ لهستانی مهاجر در بخشی ویژه مدفون هستند.

شکل سنگ‌های تراشیده روی قبور بسیار متنوع بوده و تعدادی از آن‌ها محل مخصوص عودسوز دارد. صلیب‌ها نیز در این مکان متنوع است، اما معروف‌ترین آن‌ها صلیبی است که مورد استفاده در کلیسای ارتودوکس روسیه بوده و علاوه بر یک خط افقی، یک خط کوتاه‌تر افقی بالای خط افقی اصلی و یک خط کج هم در زیر خط افقی اصلی دارد.

اشکال متفاوت صلیب ها در قبرستان ارامنه

در یک نگاه متوجه تفاوت اشکال مختلف سنگ قبرها می‌شوید. از آن‌جا که در این آرامستان فرقه‌های گوناگونی مدفون شده‌اند، سنگ‌ها هم اشکال مختلف دارند. یعنی علاوه بر تفاوت در شکل سنگ، خطوط نوشته شده و نوع صلیب هم در هر کدام از قبور متفاوت است. فرقه‌های مختلفی مثل ارتودکس‌ها، کاتولیک، ارامنه گریگور و آشوریها هستند و خطوطی که روی سنگ‌ها نقش بسته است، فارسی، ارمنی، فرانسوی، لهستانی و… است. صلیب فرقه ارتودکس‌ها، اشکال چلیپای معمول را نداشته و دو خط اضافه، که یکی مورب در پایین و یکی صاف در بالای صلیب است، وجه تمایز آن با بقیه صلیب‌ها است. صلیب کاتولیک‌ها، به همان شکل معمول صلیب و چلیپایی است. در مورد ارمنی‌ها هم صلیب‌هایشان حالتی شبیه به طرح گل دارد. اگر صلیب‌هایی که در انتهای آن شکل نیم دایره است، به چشم‌تان خورد، شاید جالب باشد بدانید این صلیب‌ها متعلق به متوفی فرقه آشوری‌ است. نوع و شکل سنگ‌ها با توجه به شهرت و ثروت افرادی که در آن‌ها خوابیدند، متفاوت است. متفاوت‌ترین سنگ قبر قبرستان ارامنه: جالب است بدانید که در ضلع غربی آرامستان لهستانی‌ها، چشم‌تان به یک سنگ قبری می‌خورد که شکل کتاب دارد. این آرامگاه مربوط به نویسنده ۲۵ ساله به نام سدا مستوفیان است که خیلی زود عمر نویسندگی‌اش نیز به پایان رسید.

اولین شخص مدفون در آرامستان: حکایت از دوره‌ای است که در آن زمان، تدفین مسیحیان در قبرستان روس‌ها ممنوع شده بود. در نتیجه بسیاری از ارامنه‌ای که در مشهد ساکن بودند، برای خرید یک گورستان دست به کار شدند. که در این زمان، مرگ بانوی دندانپزشک ارمنی، سانتیک داویدیان در سال ۱۹۳۹ میلادی، دلیل خرید این گورستان برای ارمنی‌ها شد. اولین شخص مدفون شده، این بانوی ارمنی بود.

کوچک‌ترین فرد مدفون در آرامستان: در این آرامستان، احتمالا چشم‌ تان به یکسری سنگ قبر کوچک می‌ خورد که متعلق به کودکان ارمنی است. کوچک ‌ترین فردی که هنوز طعم زندگی را نچشیده، از دنیا رفت، ابا ویلیامز بود که تنها ۲۷ روز داشت و در سال ۱۹۴۲ از این دنیا رفت.

آخرین فرد مدفون در آرامستان: بر خلاف تصور عموم، که می‌گویند بعد از انقلاب، در این آرامستان، هیچکس تدفین نشده است، جالب است بدانید در سال ۱۳۷۴ شورا محرابیان، که ۷۴ سال داشت، در آرامستان ارامنه مشهد به خاک سپرده شد.

مشاهیر مدفون در آرامستان: اولین فرد مشهور همان صاحب کلیسا، ملکن هارتوانیان است که در صنعت برق و نساجی مشهد خدمت زیادی برای این شهر انجام داده است. یفرم توماس، که از اقدامات او ساخت آسفالت بلوار وکیل آباد است، نیز در همین قبرستان مدفون شده است. شما می توانید با تهیه بلیط هواپیما اصفهان مشهد از سایت آس چارتر از تخفیفیات ویژه ای برخوردار شوید.

آدرس قبرستان ارامنه مشهد: برای رفتن به این مکان تاریخی، می ‌توانید از میدان احمدآباد سوار تاکسی شوید. بعد از چند چهارراه که رد کردید، به میدان ابوطالب خواهید رسید. سمت راست میدان بلوار حرعاملی به چشم می‌خورد. آن را تا طی کنید تا به چهارراه برسید. چهارراه را به سمت چپ بپیچید تقاطع بلوار حرعاملی با بلوار کریمی، کنار شهرداری منطقه دو دیوار زرد رنگ قبرستان را خواهید دید.