بررسی پدیده تجربه‌های نزدیک به مرگ/ آیا NDE دلالتی بر معاد است؟
اگرچه عمده تحلیل‌ها از تجربه نزدیک به مرگ مادی است، اما می‌توان این پدیده را با نگاهی غیر مادی نیز تحلیل نمود.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، مسئله تجربه‌های نزدیک به مرگ (NDE) از مباحث جذاب فرا روانشناسی بوده که در تحلیل آن نکات فراوانی گفته شده است. همواره تحلیل‌های مختلف مادی و غیر مادی از این پدیده ارائه شده اما چیزی که به نظر بیش از پیش این مسئله را در فضای کشور ما پر رنگ ساخته آن است که آیا تجربه‌های نزدیک به مرگ دلیلی بر اثبات زندگانی پس از مرگ است؟
پیشینه
پیشینه این بحث به دهه هفتاد میلادی و نگارش کتاب «زندگی پس از زندگی» از دکتر ریموند مودی باز می‌گردد. این کتاب که از جنس تجربه نگاری است، شرح اتفاقات افتاده برای ۹۰ بیمار دکتر مودی است که همگی این حالت را تجربه کرده‌اند. در کشور ما نیز طی سال گذشته مبحث تجربه‌های نزدیک به مرگ وجهه علمی خود را تا حدی از دست داده و به مطلبی عمومی تبدیل شده است. تجربه نگاری‌هایی همچون «آن سوی مرگ» از نشر معارف و «سه دقیقه در قیامت» از گروه فرهنگی شهید ابراهیم هادی که به سرعت نوبت چاپ خود را دو رقمی کرده‌اند نشان از استقبال مردم به این موضوع دارد. به دنبال همین استقبال نیز شبکه چهار رسانه ملی در ویژه برنامه افطارهای ماه رمضان سال ۱۳۹۹ به تجربه نگاری این موضوع اقدام کرد.
NDE چیست؟
بروس گریسون، روانشناس برجسته تجربه‌های نزدیک به مرگ را اینگونه تعریف می‌کند: «رویداد های روانشناسی عمیق با مؤلفه‌های رمزآلود، روحانی و متعالی که برای افرادی روی می‌دهد که در آستانه مرگ و یا وضعیت شدید آسیب جسمانی قرار می گیرند»
به عبارت ساده‌تر تجربه نزدیک به مرگ حالتی است که شخص برای لحظاتی از جسم خود خارج شده و موضوعاتی را شهود می‌کند و سپس از دوباره به کالبد خویش باز می‌گردد.
علت NDE چیست؟
در خصوص علت‌های محتمل تجربه‌های نزدیک به مرگ دلایل مادی و غیر مادی زیادی ذکر شده است. علی نقی قاسمیان نژاد در تحقیق خود، برخی از علت‌ها را که متخصصان رشته‌های مختلف بیان کرده‌اند بدین نحو مطرح می‌سازد:
«۱: برانگیختگی لب تموپورال: برخی معتقدند تجربه‌های نزدیک به مرگ ناشی از حمله‌های صرعی لب تمپورال است.
۲: کاهش اکسیژن مغز: منتقدان معتقدند کمبود اکسیژن و یا بالا بودن گاز کربنیک در سوخت و ساز مغز می‌تواند باعث تجربیات وهمی شود. اشخاصی که در وضعیت نارسایی اکسیژن به مغز هستند، تصورات و تفکرات نامتعارفی را مشاهده می‌کنند که با تصورات تجربه گرایان تجربه‌های نزدیک به مرگ شباهت دارد.
۳: مکانیسم دفاعی روان شناختی: بلک مور این پدیده و خصوصاً بخش مرور زندگی را یک مکانیسم دفاعی روانشناختی تعریف می‌کند.»
در کنار دلایل ذکر شده، دلایل متنوع‌تری از جمله «مشاهده انتظارات شخص» بیان شده است. البته برخی نیز با نگرشی بسیار انتقادی، تجربه‌های نزدیک به مرگ را صرفاً توهم و یا حتی فریب نام نهاده‌اند.
البته باید توجه داشت که تحلیل‌های بالا عمدتاً از سوی اندیشمندان ماده باور، خواه ماده باوری علمی، ارائه شده و در یک تحلیل می‌شود این پدیده را خروج روح از بدن و ورود به عالمی غیر مادی تعریف نمود.
NDE اثباتی بر زندگانی پس از مرگ است؟
دکتر عباس گوهری در پژوهشی به بررسی میزان مطابقت تجربه‌های نزدیک به مرگ با آموزه‌های دینی پرداخته است. وی در این زمینه معتقد است که: «اکثر بزرگسالانی که تجربه‌های نزدیک مرگ را داشته‌اند خود به این باور رسیده‌اند که مرده بودند. این نکته با مباحث موجود در آیات و روایات ما تطابق دارد و قابل پذیرش است.»
گوهری در ادامه تحقیق خود می‌گوید: «نزدیک به ۷۵ درصد از مؤمنین و ملحدین که تجربه‌های نزدیک به مرگ داشته‌اند، اذعان کرده‌اند که به حس غوطه ور شدن در عشق و آرامش مطلق رسیده‌اند.» به نظر می‌رسد که این اطلاعات با مفاد آیات و روایات ما در خصوص نگرانی‌ها و التهابات مرگ مخصوصاً در نزد خدا ناباوران تعارض دارد.
از نظر دکتر گوهری «۶۵ درصد مؤمنین و صد درصد ملحدین در تجربه‌های نزدیک به مرگ، زندگی گذشته خود را مرور کرده‌اند. آنچه که در این زمینه از آیات و روایات قطعاً برداشت می‌شود مشاهده اعمال در قیامت است. همه افراد چه مؤمن و چه کافر در قیامت همه اعمال خود را بی کم و کاست حاضر می‌بینند.(اما) نمی‌توان معتقد بود که محتضر نیز اعمال خود را در حالت احتضار مشاهده می کند».
یکی دیگر از مشترکات تجربه‌های نزدیک به مرگ، مشاهده وجودی نورانی است که شخص را همراهی کرده و با وی تکلم می‌کند. گوهری در ادامه تحقیق خود در این زمینه می‌گوید: «آمار معناداری که در این زمینه موجود است نشان می‌دهد ۷۱ درصد کودکان مسیحی، مسیح را مشاهده کرده‌اند، در حالی که افراد غیر مذهبی هرگز به چنین تجربه‌ای نرسیده‌اند و اصلاً در لحظات تجربه‌های نزدیک به مرگ مسیح را مشاهده نکرده‌اند. این رقم این باور را تأیید می‌کند که افراد در لحظات تجربه‌های نزدیک به مرگ انتظارات خود را مشاهده می‌کنند.».
البته باید توجه داشت که این گزاره، یعنی تماشای وجود نورانی نه تنها با روایات ما تعارض ندارد، بلکه حتی می‌توان تأییداتی نیز از آن گرفت چراکه طبق روایات، اشخاص در هنگام مرگ در هر صورت با رسول گرامی اسلام و حضرت علی (ع) ملاقات کرده و گفت و گویی با آن حضرات خواهند داشت.
از نظر دکتر گوهری آمارهای دیگری نیز موید آن است که اشخاص در این حالات انتظارات خود را مشاهده می‌کنند از جمله: «۳۸ درصد از دینداران جهنم را در آن لحظات دیده‌اند و جالب است بدانید افراد غیر مذهبی به هیچ وجه، جهنم را ندیده‌اند. آمار مشاهده جهنم توسط غیر مذهبی‌ها صفر درصد است.»
گذر از تونل نورانی و همچنین عدم رغبت به بازگشت به دنیا از دیگر ویژگی‌های مشترکی است که اکثر تجربه‌های نزدیک به مرگ آن را دارا می‌باشند. نکته قابل توجه در این باره آن است که حداقل میل بازگشت به دنیا در ملحدین طبق متون دینی بسیار بالاست، از همین رو این آمار با برخی دیگر از گزاره‌های دینی نیز تعارض دارند.
نتیجه گیری
دو عنصر در تجربه‌های نزدیک به مرگ باعث می‌شود که نتوان به راحتی آنها را مردود و یا حتی ریشه آن را به علل مادی بازگشت داد:
الف: وجود مشابهت‌های معنادار در میان اشخاص با قومیت‌ها، ملیت‌ها، ادیان و فرهنگ‌های مختلف.
ب: دادن اخبار مطابق با واقع از سوی کسانی که این پدیده را تجربه کرده‌اند.
از همین رو به نظر می‌رسد که تجربه‌های نزدیک به مرگ ریشه‌هایی در واقعیت بیرونی داشته و نتوان به راحتی آن رافریب، توهم، محصول فعل و انفعالات مادی و …دانست اما آنکه میزان واقع نمایی این تجربه‌ها تا چه میزان است به نظر نیاز به تحقیقات بیشتری دارد.